هادی رشتبر

شهرها با دربر گرفتن درصد فزاینده ای از جمعیت و گسترش شهرنشیتی، با چالش های مهمی از جمله نابرابری فضایی روبرو هستند. نقش کلان شهرها به علت آثار تجمعی چالش های افزایش جمعیت، بسیار حائز اهمیت است. با اینکه شهرها به عنوان مرکز نوآوری در نظر گرفته شده، اما سطح نوآوری بین مناطق به صورت برابر توزیع نمی شود . هدف این پژوهش سطح بندی مناطق کلان شهر تبریز در برخورداری از شاخص های شهر نوآور است. پژوهش حاضر براساس هدف از نوع تحقیقات کاربردی و بر اساس ماهیت و روش از نوع تحقیقات مقایسه ای بوده و روش گردآوری داده ها، به صورت پیمایشی می باشد. با استفاده از فرمول کوکران 384 نفر از میان شهروندان و 27 خبره با روشه گلوله برفی به عنوان نمونه انتخاب گردیده اند ؛ پایایی پرسشنامه شهروندان و خبرگان به ترتیب با مقادیر 89/0 و 93/0 تایید شده است. نتایج به دست آمده از تکنیک ANP نشان می دهد که زیرمعیارهای مراکز آموزشی و پارک علم و فناوری به ترتیب با مقادیر 104046/0 و 090895/0 بیشترین و زیرمعیارهای مساحت منطقه و جمعیت به ترتیب با مقادیر00374/0و 007537/0 کمترین تأثیر را درحرکت شهر تبریز به سمت یک شهر نوآور دارند. بررسی وضعیت چگونگی توزیع شاخص های شهر نوآور نشان می دهد که منطقه هشت با میزان تاپسیس 9647 /0در رتبه اول و منطقه چهار با میزان تاپسیس 068081/0 در  رتبه آخر سطح نوآوری قرار گرفته اند. یافته های پژوهش نشان می دهد که شاخص های شهر نوآور به صورت عادلانه توزیع نشده و تمرکز فضایی در توزیع شاخص ها وجود دارد. لذا، مدیریت کلان شهر تبریز در راستای تحقق شهر نوآور نیازمند تحریک نوآوری از طریق توزیع عادلانه شاخص های شهر نوآور و تمرکززدایی از مرکز است.

مقدمه: شهر نوآور ازجمله مباحث جدید در حوزه مطالعات شهری توسط جغرافیدانان ، اقتصاد دانان و جامعه شناسان در رسیدن به جامعه دانایی و توسعه دانایی محور مورد تأکید قرار گرفته است. در این راستا شهر به عنوان محل شکل گیری خلاقیت ، دانایی ، صنایع خلاق و نوآور و اقتصاد دانایی در یک رویکرد ترکیبی در نظر گرفته شده است . بنابراین محیط های شهری باید از شرایطی برخوردار باشند که بتوانند سرمایه های انسانی خلاق و نوآور را جذب کرده و حفظ نمایند. روش شناسی تحقیق: با توجه به اهمیت موضوع هدف این پژوهش ارزیابی و سنجش شاخص های اجتماعی و فرهنگی شهر نوآور در مناطق کلان شهر تبریز است.این پژوهش بر اساس هدف از نوع تحقیقات کاربردی و بر اساس ماهیت و روش از نوع تحقیقات مقایسه ای است. در این پژوهش برای وزن دهی به شاخص ها از روش آنتروپی شانون و جهت رتبه بندی مناطق کلان شهر تبریز از تکنیک تاپسیس استفاده شده است. قلمرو جغرافیایی پژوهش: شهر تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی در سال 1395 به 1558693 نفر افزایش یافته و ششمین کلان شهر کشور محسوب می شود. کلان شهر تبریز دارای ده منطقه شهرداری است که منطقه 9 به دلیل خالی از سکنه بودن در این پژوهش لحاظ نشده است. یافته ها و بحث: یافته های پژوهش نشان می دهد که منطقه 8 در رتبه اول و منطقه 10 در رتبه آخر در میزان برخورداری از شاخص های شهر نوآور با تأکید بر شاخص های اجتماعی و فرهنگی قرار دارند. نتیجه این پژوهش نشان دهنده این است که شاخص های  اجتماعی و فرهنگی به صورت عادلانه توزیع نشده و تمرکز فضایی در نحوه توزیع شاخص ها وجود دارد. نتایج: همچنین یافته های پژوهش بیانگر عدم انطباق توزیع شاخص های اجتماعی و فرهنگی با توزیع جمعیت در شهر است . با توجه به این موضوع که نوآوری کلید پیشرفت و توسعه شهرها و توزیع عادلانه و منطقی خدمات و امکانات لازمه توسعه و پیشرفت است، لذا توزیع عادلانه شاخص های اجتماعی و فرهنگی جهت تحقق شهر نوآور ضروری است.

گسترش شهرنشینی و افزایش جمعیت شهری مخصوصاً در کشورهای در حال توسعه همراه با رشد افقی شهرها نیاز به زمین را افزایش داده است. این نیاز مخصوصاً در کشورهای کوهستانی از جمله ایران که بخش عمده ای از زمین-های هموار آن محدود به مسیل ها و بسترهای رودخانه ای است، ناگزیر به سمت پهنه های سیل خیز کشیده شده است. شهر میانه همچون تمامی کانون های مدنی ایران در گذشته در کنار منابع آبی مانند رودخانه ها، استقرار یافته است. امروزه افزایش جمعیت شهری ضمن گسترش فیزیکی شهر نیاز به زمین را برای توسعه کالبدی آتی افزایش داده است. هدف این پژوهش تحلیل نابرابری های فضایی اجتماعی در مواجهه با خطر سیل است. این پژوهش بر اساس هدف، علمی و بر اساس ماهیت، علّی تطبیقی است. گرد آوری اطلاعات بر اساس 300 پرسشنامه صورت گرفته و برای آزمون فرضیه از آزمون t مستقل و کای اسکوئر استفاده شده است. بر اساس این دو آزمون بین درآمد خانوار و نابرابری های فضایی- اجتماعی در مواجهه با خطر سیل رابطه ای معنادار وجود دارد. خانوار با درآمد پایین توانایی تهیه مسکن در مناطق امن را نداشته لذا، در مناطق حادثه خیز و خانوار با درآمد بالا دور از محدوده خطر سیل استقرار یافته اند. عدم توجه به اصول شهرسازی و معیارهای مکان گزینی باعث گردیده 28/8 هکتار از مساحت شهر میانه در پهنه خطر سیل رودخانه قوری چای قرار گیرد. عدم رعایت حریم رودخانه و احداث اماکن مسکونی در حریم آن ها منجر به محدود کردن بستر رودخانه و بالا آمدن سطح آب از بستر و در نهایت منجر به بروز خسارت فراوان در دوره های سیلابی می گردد.