سید رضا مهدوی

جمع آوری احادیث موضوعه و شناخت و جداسازی آن ها از منابع اصیل می تواند کمک بسزایی در حفظ آثار روایی از گزند تحریف ها و برداشت های اشتباه داشته باشد. اما در این مسیر، عدم وجود معیارهای صحیح و دقیق از یک سو و برخورد سلیقه ای و گاه غرض ورزانه از سوی دیگر باعث شده است بسیاری از احادیث صحیح و یا ضعیف را در عداد احادیث جعلی قرار دهند. ابن جوزی در کتاب «الموضوعات» به بهانه کذّاب بودن یا متهم بودن یک راوی، راه افراط پیموده و احادیث زیادی را رمی به کذب و جعل نموده است. از جمله، روایتی را که به نقل از اعمش در فضیلت امام علی (ع) در ذیل آیه «القیا فی جهنم» نقل شده است، بدون توجه به سند های متعدد دیگر و مضامین روایات همسو با این روایت، تنها به علت وجود یک راوی در سند، حکم به موضوعه بودن داده است. در این مجال، با کاویدن سندی و متنی روایت تلاش شده عدم جعلی بودن آن و مطابقت آن با روایات متعدد در کتب اهل سنت مورد بررسی قرار گیرد و احتمال خطاب «القیا» به پیامبر اکرم| و امام علی (ع) تقویت شود.

روایات فضائل اهل بیت(ع) بعد از رحلت پیامبر اکرم (ع) دست خوش حوادث مختلفی گردید و مسئله جانشینی رسول الله(ع) تاثیر بسزایی در عدم نقل این دسته از روایات را در میان محدثان اهل سنت بر خلاف محدثان شیعه ایفا می کرد. اما با این حال با شروع قرن سوم هجری روایات فضائل اهل بیت (ع) خصوصا امام علی(ع) که قبل از این زمان به صورت جسته و گریخته در برخی از منابع اهل سنت نقل می شد به صورت کتاب مستقل به نگارش درآمد. پرسش بنیادین این پژوهش، آن است که مهمترین زمینه های نگارش اولین کتب مناقب اهل بیت(ع) توسط معتزله چه بوده است؟ در این مقاله با روش تحلیلی-توصیفی و پژوهش در منابع تاریخی و حدیثی، منشأ توجه محدثان معتزله به روایات فضائل اهل بیت (ع) و نگارش کتاب مستقل در این موضوع مورد پژوهش قرار گرفت که بررسی زمینه های مختلف، بیانگر آن است: برداشته شدن قانون منع تدوین حدیث، ضعف و انحطاط بنی امیه، روی کارآمدن بنی عباس با شعار (الرضا من آل محمد (ع))، پیگیری افضلیت امام علی (ع) توسط مامون برای جلب رضایت امام رضا (ع) و شیعیان، فضای سیاسی-اجتماعی بغداد و ارتباط معتزلیان با شیعیان خصوصا زیدیان، باقی بودن فضای مسموم بنی امیه و تعصبات عثمانیه، بیشترین تاثیر را در نگارش اولین کتب فضائل اهل بیت (ع) توسط ابوجعفر اسکافی معتزلی ایفا نموده است.

کتاب قرآن بی همتا [1] اثر خالد یحیی بلانکین شیپ در سال 2019م در انتشارات بریل به چاپ رسید. نویسنده هدف از نگارش این اثر را بررسی مشکلات بلاغی ترجمه های انگلیسی قرآن معرفی می کند تا زمینۀ یک حرکت مفید برای تحقیقاتی در آینده باشد.[2] از نظر خالد یحیی، جریان پست مدرنیسم تأثیر اساسی در توجه به کشف معانی بیان و بلاغت متون انگلیسی در پنج دهۀ گذشته داشته است. در این دوره، تعداد زیادی از منابع نیز به صورت پراکنده به موضوع بلاغت متون عربی و قرآن پرداخته اند؛ اما کیفیت و کمیت این کتب در مقابل کتب بلاغی که به متون مقدس یهودی و مسیحی پرداخته اند، بسیار کمتر است. بنابراین، با توجه به جایگاه قرآن نزد مسلمانان، حوزۀ بلاغت قرآن خصوصاً بلاغت ترجمه های انگلیسی هنوز هم جای کار دارد. کتاب قرآن بی همتا در واقع یکی از قدم های اولیه را در جهت جبران این کمبود برداشته است.   [1]. Khalid Yahya Blankinship, The inimitable Qur ʾā n: some problems in English translations of the Qur ʾā n     with reference to rhetorical features , Leiden: Brill, 2019. [2]. Blankinship, The Inimitable Qur ʾā n , 11.