احسان ناصری سراب بادیه

رویکرد برخی از نظریات روان شناسیِ نوین راجع به دین اسلام و داستان های قرآن کریم می تواند ابزاری کلیدی در درک عمیق تر تفسیر آیات الهی برای انسان معاصر باشد. اریک فروم، روان شناس آلمانی، دیدگاهی مثبت درباره دین دارد. ازنظر فروم، دین به مثابه یک ایدئولوژی فکری و عملی مدون، ابزاری ضروری برای بقای هر فرهنگ در گذشته و آینده به شمار می رود. او بر این باور است که شخصیت انسان همواره متأثر از محرک های اجتماعی، فرهنگی و تاریخی است که در بستر جامعه بر سرنوشت بشریت در طول زمان سایه افکنده اند. به این ترتیب، انسان همواره در کشمکش میان دو نیروی خیر و شر، که فروم از آن ها با عناوین «رشد و تباهی» یاد می کند، قرار دارد و نقشی محوری در شکل گیری شخصیت انسان و تعیین جهت گیری وی به سوی اعتلا یا انحطاط ایفا می کنند.جستار حاضر با روش توصیفی تحلیلی و براساس اتخاذ رویکرد اریک فروم در پی آن است تا آیات قرآنی مرتبط با حضرت ابراهیم(ع) و نمرود که به ویژه در سوره های بقره و انبیا ذکر شده اند و نیز حالات رفتاری و کنش های درونی و بیرونی شخصیت های حضرت ابراهیم(ع) و نمرود در قرآن، که نمایانگر جهت گیری اعتلایی آن حضرت در مقابلِ روند تباهی و انحطاط نمرود است، را بررسی و به این نتیجه دست یابد که مؤلفه های رشد در شخصیت حضرت ابراهیم، به ویژه در ابراز شوق به زندگی در مسیر طاعت و بندگی خالق، استقلال از مادر مثالی به مثابه ایثار و جهاد نفس، عشق به خالق، کنش بازتابی، درخورِ شناسایی است. در مقابل، مؤلفه های تباهی در شخصیت نمرود در اَشکال مرده گرایی، وابستگی به مادر مثالی به مثابه قدرت دنیوی، خودشیفتگی افراطی و خشونت انتقام جویانه نمود یافته است.

خطبه های سیاسی، اجتماعی و دینی در تاریخ اسلام همواره با سیاقی ادبی و بلاغی به عنوان ابزاری برای ارتباط مسئولان حکومتی با مردم، منتقل کننده مفاهیم ارزشی و همچنین ایدئولوژی های سیاسی- اجتماعی بوده اند و با تنویر افکار و احساسات جمعی، تأثیرات فراوان و بنیادی بر خط مشی تعاملات و تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی در جامعه داشته اند. خطبه معروف «البتراء» که در سال 45 هجری از زبان زیاد بن ابیه در شهر بصره ایراد شد، یکی از مهم ترین خطبه های تند سیاسی و اجتماعی همراه با انذارها و تهدیدهای عملی در تاریخ اسلام بوده که برآمده از خصیصه های شخصیتی و افکار خشن گوینده آن است. کاربست مؤلفه های نظریه های معاصر همچون مفهوم کرونوتوپ نظریه منطق مکالمه ای میخائیل باختین در متون خطابه ای اسلامی می تواند به کشف ابعاد و زوایای نوآورانه این گونه متون از نظر تأثیرات زمان و مکان در تحلیل محتوایی و همچنین ارتباطات بینامتنی در خلق معنا و درک عمیق تر تعاملات سیاسی- اجتماعی مرتبط با آن منجر شود. به همین خاطر در این پژوهش تلاش می شود تا پیوست ساختار زمان- مکانی خطبه مذکور به روش تحلیلی- توصیفی به دقت موردبررسی قرار گیرد. مقاله حاضر به وسیله شاخصه کرونوتوپ به مضامین و تفاسیر نوآورانه و جدیدی از محتوای خطبه موردنظر اشاره می کند و همچنین بینش عمیقی در مورد وضعیت اسفناک بصره در زمان حکومت امویان در سال ۴۵ هجری ارائه داده و موضوعات و بحران های اجتماعی، سیاسی و اخلاقی را که در آن برهه زمانی گریبان گیر این شهر بود را روشن کرده و با تحلیل این ساختار زمان- مکانی افق های جدیدی برای تفاسیر دینی، سیاسی و ادبی خطبه مذکور ارائه می دهد.

محمدحسن علوان داستان نویس معاصر سعودى است که در داستان هایش به اوضاع اجتماعى این سرزمین توجه داشته است. ازجمله آثار او «طوق الطهاره» است که قهرمان اصلى آن شخصیت جوانى به نام «حسان» بوده که دچار پارادوکس های عاطفی بوده و فلسفه خویش را درباره عشق و رابطه با جنس مؤنث در چهارچوب آسیب های روانی برجا مانده از محیط اجتماعی امتحان می نماید. مهارت علوان در استفاده از تکنیک هاى روایت و زاویه دید مناسب موجب شده تا عنصر روایت بتواند نقش مؤثری در پیشبرد داستان، شخصیت پردازى، توصیف صحنه ها و وقایع و باورپذیرى داستان داشته باشد. تجربه و زندگى جوان سعودى و حادثه آزار جنسى وى در دوره مدرسه که منجر به ارتباط وى با زنان شده بود در کنار بیان اوضاع اجتماعى جامعه عربستان سعودى در داستان مذکور مشهود است. هدف از این اثر، تحلیل فرهنگی و اجتماعی عناصر داستانى به ویژه تکنیک های روایت و زاویه دیدِ داستان «طوقُ الطهاره» اثر محمدحسن علوان است که توانسته در داستان نویسى معاصر سهمى داشته باشد. این پژوهش عناصر داستانى را در داستان مذکور با روش مطالعه کتابخانه ای و توصیفی – تحلیلى بررسى می نماید. صریح، ساده و شفاف بودن زبان نویسنده و دور بودن از پیچیدگى و ابهام، رئالیست بودن داستان را به مخاطب مى نمایاند. نویسنده در آن، نظام حاکم بر عربستان سعودى را موردانتقاد قرار داده و از وضعیت حاکم بر سرزمینش سخن مى گوید. عناصر بارز داستان نویسى وى عبارت اند از: مقدمه یا شروع داستان، درون مایه، پیرنگ، گره افکنى، کشمکش، هول و ولا، بحران و نقطه اوج، شخصیت، زاویه دید، زمان، مکان و گفتگو.

اهمیت کتاب درسی عربی در نقشی است که در هماهنگی با دیگر عناصر به صورت افقی و عمودی ایفا می کند.آموزش زبان عربی در ایران دارای موانع و مشکلاتی و ویژگی هایی است که برخی مربوط به شیوه سازماندهی محتوای کتاب هاست. از این رو، می توان گفت تحلیل محتوا می تواند گام مهمی در شناخت نقاط ضعف و قوت کتاب باشد. در واقع تحلیل محتوا، تکنیکی برای استخراج داده ها از متن است که دارای ویژگی های خاص خود می باشد. هدف مقاله حاضر این است که با تکیه بر تکنیک تحلیل محتوا، کتاب عربی سال دهم را بر اساس الگوهای تحلیل محتوا و ملاک های سازمان دهی محتوا بررسی نماید و مشخص کند که آیا محتوای کتاب در اجرای صحیح اصول برنامه ریزی درسی و سازمان دهی محتوا، واقعیات اجتماعی و نیازهای فردی و سودمندی، واقعیات سنی و مقتضیات سنی و رشدی دانش آموزان موفق بوده است؟ روش پژوهش، توصیفی– تحلیلی بوده و نتایج مقاله بیانگر این است که بر اساس الگوها و ملاک های تحلیل و سازماندهی محتوا کتاب تا حد زیادی موفق بوده است. و ارزیاب ی کل ی معلم ان از کت اب عرب ی در س طح خیل ی زی اد اس ت. یافته ها نشان داد مشکلات مرتبط با تدوین و سازماندهی محتوای کتاب از نظر قانونمندی های برنامه درسی، واقعیات اجتماعی و نیازهای فردی، در حد مقبول است. و ش ناخت روشه ای مؤث ر در یادگی ری دانش آم وزان و تش ویق آن ان ب ه اعتم اد ب ه نف س و خودب اوری در یادگی ری از دیگ ر نتای ج ای ن تحقیق اس ت.