فرزاد بختیاری مرکیه

کتاب درسی، پرکاربرد ترین ابزار آموزشی در کشور ماست و دربردارنده بخش های نوشتاری، تصاویر و تمرین هایی است که در راستای تحقق هدف های آموزشی، انتخاب و سازمان دهی شده اند. و در این میان، آموزش خواندن و نوشتن به عنوان مجوز ورود به نظام آموزش رسمی کشور، اهمیت کتاب های «فارسی» و «نگارش فارسی» مقطع ابتدایی را دوچندان کرده است. پژوهش حاضر که هدف اصلی آن بررسی طولی مباحث نگارش دو کتاب فارسی و نگارش دوره ابتدایی است، در حقیقت تلاشی است در راستای توجه هرچه بیشتر به این دو محتوای آموزشی، با در نظر داشتن جایگاه و نقش انکارناپذیر آن ها. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری ما، مباحث نگارشی کتاب های نگارش و فارسی ابتدایی است؛ بنابراین، نمونه آماری با جامعه آماری برابر است. برای جمع آوری داده ها، ابتدا مباحث نگارشی هر درس استخراج گردید، سپس با استفاده از نرم افزار SPSS و جداول آماری، داده ها توصیف شده اند. تحلیل داده ها نشان داد در کتاب های نگارش و فارسی این دوره، جمعاً ۳۲ مبحث مرتبط با نگارش آمده که شمار اندکی از آن ها ویژه دروه اول ابتدایی است و مابقی غالباً در دوره دوم به کار رفته اند. میزان رعایت دو اصل تداوم و توالی در این مباحث به یک اندازه نیست؛ از این رو، ارتباط طولی آن ها مشخصاً در ۲5 درصد موارد از مطلوبیت لازم برخوردار است و در ۷۵% موارد با نقص یا نواقصی همراه است که ۸/۲۱% این نواقص جزئی و ۲/۵۳ درصد نسبتاً زیاد یا زیاد است. به علاوه، مشخص شد که در دوره اول ابتدایی، ارتباط طولی مباحث کتاب های نگارش دو پایه اول و سوم از مطلوبیت خوبی برخوردار است. در کتاب های فارسی هم ارتباط طولی در دو پایه اول و دوم مطلوب است. در دوره دوم، مباحث کتاب نگارش پایه ششم ارتباط طولی بیشتری دارند. در کتاب های فارسی هم میزان مطلوبیت ارتباط طولی مباحث پایه چهارم بیشتر است. با توجه به نتایج پژوهش، بازنگری در کمیت و کیفیت ارائه مباحث نگارش مقطع ابتدایی، امری اجتناب ناپذیر است.  

از آن جایی که مهارت های زبانی در شکل گیری شخصیت دانش آموزان و آماده کردن آن ها برای ورود به زندگی اجتماعی، نقش برجسته ای دارند، در نظام آموزشی ما، به ویژه در دوره ابتدایی، برای این مهارت ها اهمیت خاصی قایل شده اند. به دلیل جایگاه مهارت های زبانی در امر تعلیم وتربیت، پژوهش حاضر در پی آن بوده است تا مهارت های «سخن گفتن» و «خواندن» دانش آموزان دوره دوم ابتدایی شهرستان گلوگاه را بررسی و تحلیل کند. روش پژوهش، پیمایشی و جامعه آماری، دانش آموزان پایه های چهارم، پنجم و ششم به تعداد ۱۵۳۰ نفر بوده اند که براساس جدول مورگان، حجم نمونه ای ۳۰۶ نفری از راه نمونه گیری خوشه ای دومرحله ای انتخاب و مورد مشاهده، مصاحبه و آزمون قرارگرفت. ابزارهای کار، دو چک لیست محقق ساخته 20 آیتمی/سؤالی بود که پس از تأیید روایی صوری و محتوایی، پایایی آن ها نیز از طریق روش همسانی درونی و با استفاده از آلفای کرانباخ برآورد و تأیید گردید. بررسی و تحلیل داده ها به کمک توصیف آماری و آزمون استنباطی کروسکال والیس صورت گرفته و عملیات آماری لازم با استفاده از نرم افزار 23SPSS انجام شده است. نتایج بررسی نشان داد: وضعیت سخن گفتن و خواندن در هر سه پایه ، بالاتر از حد متوسط است. تغییر کتب درسی، آموزش معلمان و تا حدودی اجرای طرح مدرسه خوانا را می توان از علل این وضع دانست. به علاوه، روشن شد درصد هر دو مهارت زبانی در پایه چهارم، نسبت به دو پایه دیگر، پایین تر و کمترین درصد مربوط به مهارت سخن گفتن است. ضعف هایی هم در مهارت سخن گفتن پسران در مقایسه با دختران مشاهده شد و مشخص گردید متناسب با افزایش پایه تحصیلی، وضعیت سخن گفتن و خواندن دانش آموزان بهبود می یابد.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی علل ضعف انشانویسی دانش آموزان پایه ششم انجام گرفته است. داده های پژوهش از راه مطالعات کتابخانه ای و پیمایشی فراهم آمده و برای تحلیل آن ها از روش های کمّی و توصیفی استفاده شده است. به دلیل وسعت جغرافیایی استان مازندران و به منظور رسیدن به نتایجی دقیق تر، این تحقیق فقط در شهرستان بابلسر صورت پذیرفته است. جامعه آماری ما، معلمان پایه ششم ابتدایی این شهرستان در سال تحصیلی 97-1396بوده اند که بر اساس آمار آموزش و پرورش بابلسر، تعدادشان 65 نفربود. از این تعداد، 26 نفر مرد و 32 نفر زن (مجموعاً 58 نفر) با روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. اطلاعات نمونه آماری از طریق پرسشنامه محقق ساخته گرد آوری شده، به کمک نرم افزارSPSS  مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته و سپس در جداول و نمودارها طراحی شده است. از آزمون t تک متغیره هم برای تعیین تأثیر مؤلفه ها در فرایند بررسی علل ضعف انشانویسی و برای سنجش اولویت آن ها از آزمون فریدمن استفاده شده است.این مقاله،«عدم مطالعه کتاب های غیردرسی، فرانگرفتن مهارت نوشتن در پایه های قبلی، عدم آشنایی دانش آموزان با اصول و قواعد انشانویسی، عدم استفاده معلمان از روش های فعال و متنوع در انشانویسی، اهمیت ندادن دانش آموزان به انشای فارسی و ننوشتن انشا در حضور معلم» را به عنوان عمده ترین علل ضعف انشانویسی دانش آموزان پایه ششم شهرستان بابلسر و نتایج تحقیق، معرفی کرده و ریشه آن ها را «مدرسه و معلم و آموزش غلط»و مشخضاً «ضعف معلمان انشا و عدم بهره گیری آن ها از فنون و روش های نوین تدریس» دانسته است. نهایتاً ضمن بیان همخوانی نتایج این پژوهش با اکثر پژوهش های قبلی مربوط به موضوع، برای رفع ضعف های یادشده، راهکارهایی پیشنهادکرده است.