منصور منصوری مقدم

هدف: مردم شناسی به عنوان یک علم اجتماعی، به مطالعه ی جوامع انسانی و فرهنگ ها می پردازد. یکی از جنبه های مورد بررسی در این علم، باورها و آیین های دینی و مذهبی است که دعا و دعانویسی نیز در این حوزه قرار می گیرد. دعا در دین رسمی یک عمل عبادی و معنوی است و وسیله ای است برای ارتباط مستقیم با خداوند، ابراز نیازها، و درخواست های فردی و جمعی در نظر گرفته می شود. در دین غیررسمی(یا دین عامیانه) دعا از جایگاهی مشابه با دین رسمی برخوردار است، اما با این تفاوت که در این حالت، دعا راه ارتباطی مستقیم برای ارتباط با خدا، ابراز نیاز و درخواست به شمار نمی آید بلکه معتقدان به دعا، آن را به عنوان باور و عملی در نظر دارند که از طریق قدرت و توانایی شخصیت های تحت عنوان دعانویس، ملا و سید به دنبال تاثیرگذاری بر رویدادهای مختلف زندگی خود و دیگران هستند. به همین دلیل می توان گفت که دعا و دعانویسی موضوعی پیچیده است که در برخی از مواقع شکل جادو به خود می گیرد و در شرایط دیگر، بخشی از باورها و کردهای دینی به شمار می آید. این تحقیق به بررسی باورها، تنوع دیدگاه ها، تفاوت های نسلی و جنسیتی، و دلایل مراجعه به دعا نویسان در استان ایلام پرداخته و نقش دعا و دعانویسی در مواجهه با مشکلات مختلف روزمره را مورد بررسی قرار می دهد. بنابراین تحقیق حاضر به دنبال پاسخ به این سوالات می باشد که چه عواملی در باور به دعا و دعانویسی در استان ایلام نقش دارند و چگونه تفاوت های نسلی و جنسیتی بر این باورها تاثیر می گذارند؟ همچنین چه دلایلی باعث مراجعه افراد به دعانویسان می شود و نقش دعا و دعانویسی در مواجه با مشکلات روزمره چیست؟ این پژوهش تلاش دارد تا فهم بهتری از تأثیرات اجتماعی و فرهنگی دعا و دعانویسی در جامعه ای خاص به دست آورد. روش شناسی: کار جمع آوری داده ها از طریق مطالعه میدانی(مشاهده جزییات آیین ها، نحوه اجرای دعاها و باورهای مرتبط) و مصاحبه و گفتگو(به منظور دستیابی به دیدگاه ها و تجربیات شخصی افراد و گروه های مختلف) استان ایلام و با تاکید بر شهر ایلام انجام گرفت. در ادامه داده های جمع آوری شده با استفاده از شناسایی تم ها، الگوها و مفاهیم  کلیدی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها: نتایج تحقیق نشان می دهد که باور به دعا و طلسم پدیده ای چندوجهی و پیچیده است که تحت تأثیر عوامل اجتماعی، فرهنگی و نسلی قرار دارد و به سه دسته اصلی تقسیم می شوند: مؤمنان به دعا و طلسم، بی اعتقادان، و مرددین.  افراد با توجه به تجربیات شخصی و محیط اجتماعی خود، دیدگاه های متفاوتی نسبت به دعا و طلسم دارند.  تحقیق نشان داد که اعتقاد به دعا و طلسم در نسل های قدیم بیشتر از نسل های جوان است و زنان بیش از مردان به دعا اعتقاد دارند. عوامل فرهنگی، اجتماعی و تجربیات متفاوت زنان از زندگی، نقش مهمی در این باور دارند. نتیجه گیری: نتایج تحقیق بیانگر آنست که افراد به دلایل مختلفی از جمله حل مشکلات روزمره، مشکلات روحی و روانی، مشکلات خانوادگی و اجتماعی، و بیماری ها به دعا نویسان مراجعه می کنند. همچنین، دعانویسی در برخی موارد می تواند تأثیرات منفی و مخربی نیز داشته باشد. این تحقیق همچنین به تفاوت ها و انواع دعانویسان، روش های اجرای دعا، مکان ها و وسایل مورد استفاده، و پیچیدگی اعمال آنها می پردازد و نشان می دهد با وجود پیشرفت های تکنولوژیکی و تغییرات اجتماعی، دعا و دعانویسی همچنان نقش مهمی در فرهنگ و باورهای مردم این منطقه ایفا می کنند و این نشان دهنده ترکیب عمیق باورهای مذهبی و فرهنگی با نیازهای روانی و عاطفی افراد است

پژوهش حاضر با هدف تبیین رابطه بین بهزیستی اجتماعی و زیست پذیری شهری انجام شده است. اصطلاح زیست پذیری به درجه تأمین ملزومات یک جامعه بر مبنای نیازها و ظرفیت افراد آن جامعه اشاره دارد. روش تحقیق مورد استفاده، پیمایشی و ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه و مصاحبه بوده است. جامعه آماری تحقیق، کلیه شهروندان 18 ساله و بالاتر ساکن شهر ایلام تعریف شده است که بر اساس فرمول کوکران تعداد 383 نفر از آنان به عنوان حجم نمونه با استفاده از شیوه نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای متناسب با حجم انتخاب شد. اعتبار پرسشنامه از طریق اعتبار محتوا با میانگین کل 833/0 و پایایی ابزار از طریق آلفای کرونباخ به میزان 828/0 برای متغیر زیست پذیری شهری و 75/0 برای متغیر بهزیستی اجتماعی محقق گردید. در تحلیل داده ها از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندمتغیره استفاده شد. نتایج و یافته های تحقیق حاکی از این است که میانگین رضایت از زیست پذیری اقتصادی 10/49، میانگین رضایت از زیست پذیری اجتماعی 00/55 و میانگین رضایت از زیست پذیری زیست محیطی 66/32 بوده است و همه فرضیه های تحقیق به غیر از فرضیه رابطه بین مشارکت اجتماعی و رضایت از زیست پذیری زیست محیطی تأیید شده اند.  

در هر جامعه ای انسان ها، شیوه های گوناگونی را برای سازگاری با محیط های متفاوتی که در زمان ها و مکان های متفاوت به آن ها دست یافته اند، طراحی کرده اند. بدین سان، در مناسبات بین فرهنگ و محیط زیست و تعاملات اکولوژیکی، وظیفه ی مردم شناس، تمرکز بر بخش هایی از فرهنگ است که ارتباط قویتری با محیط دارند. هدف از انجام این تحقیق، مطالعه مردم شناختی تعاملات و مناسبات مردمان منطقه هورامان با محیط زیست خود و شیوه های سازگاری با آن می باشد. نوع تحقیق میدانی و روش مورد استفاده در این پژوهش، اتنوگرافی(مردم نگاری) می باشد. این تحقیق نشان می دهد که اهالی هورامان با توجه به شرایط محیطی خود، سبکی از زیستن را طراحی کرده اند که از آن تحت عنوان هوارنشینی یاد می شود. این نوع از زندگی با جابه جایی و کوچ مردمان این منطقه بین دو نقطه جغرافیایی با اختلاف نسبی ارتفاع همراه می باشد. این جابه جایی، بنابر فشارها و محدودیت های محیطی در زمینه تامین آب مورد نیاز، فرار از گرما و پناه بردن به هوای خنک ارتفاعات و از همه مهمتر تحت تاثیر نیازهای معیشتی ساکنان منطقه انجام می گیرد. که بر اساس مطالعه حاضر، سه الگوی غالب هوارنشینی در منطقه هورامان شاهد هستیم: الگوی اول: هوارنشینی مبتنی بر دامداری(حوزه غربی)؛ الگوی دوم: هورانشینی مبتنی بر باغداری(حوزه شرقی) و الگوی سوم: هورانشینی ترکیبی؛ دامداری-باغداری(حوزه مرکزی).

به طور معمول، جابه جایی اجباری و اسکان مجدد ناخواسته به دلایل متعددی انجام می گیرد. در این میان اجرای پروژه های توسعه ای از جمله سدسازی یکی از مهمترین این عوامل می باشد. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی تاثیرات اجتماعی جابه جایی اجباری و اسکان مجدد ناخواسته ناشی از پروژه سدکنگیر در استان ایلام با روش کیفی و بهره گیری رویکرد اتنوگرافیک انجام گرفته است. کار گردآوری داده ها با استفاده از مشاهده مشارکت آمیز و مصاحبه های قوم نگارانه انجام گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که که اَشکال مختلف نقل مکان و جابه جایی شامل نقل مکان به جایی در محدود پروژه، نقل مکان شخصی و نقل مکان به سایت جدید اسکان مجدد بوده است. نوع اول نقل مکان، مناسب ترین گزینه است، چون این کار به مردم اجازه می دهد تا در محیطی آشنا باقی بمانند و در عین حال، کمترین میزان وقفه را نیز به همراه دارد. در نقل مکان شخصی بعضی از مردم ترجیح می دهند تا نقل مکان شان را خودشان مدیریت کنند. این کار به آن ها امکان می دهد تا به انتخاب خود در جایی ساکن شوند. جایی که فکر می کنند فرصت های درآمدی بهتری برای شان دارد. اما نوع سوم نقل مکان، یعنی نقل مکان به سایت جدید مععمولا واجد رحجان کمتری بوده و پیامدهای منفی زیادی در ابعاد مختلف برای نو-ساکنان به همراه داشته است و از آن می توان تحت عنوان اسکان مجدد نارضایت بخش یاد کرد.

در سطح جهان، گردشگری روستایی یکی از بخش های مهم فعالیت اقتصادی به شمار می آید. این فعالیت مهم، از دیدگاه های متفاوتی مورد توجه قرار گرفته است. برخی محققان آن را به عنوان بخشی از بازار گردشگری می شناسند و عده ای نیز آن را ابزاری برای توسعه روستایی در نظر می گیرند. هدف تحقیق حاضر، مطالعه تاثیرات اقتصادی و فرهنگی گردشگری بر روستاهای هدف گردشگری در منطقه هورامان استان کردستان می باشد. برای تحقق این هدف، رویکرد پژوهش، کیفی و به طور مشخص اتنوگرافی و مطالعه میدانی شامل مصاحبه مردم نگارانه، مشاهده مشارکتی و مصاحبه، طی اقامت در محل به کار گرفته شده است. یافته ها و نتایج بدست آمده از این مطالعه نشان می دهد که تاثیرات گردشگری بر منطقه هورامان به طور خلاصه شامل ایجاد ناهنجاری در سبک پوشش، تاثیرات مخرب بر اکوسیستم، رواج اعتیاد به مواد مخدر، ایجاد مزاحمت و درگیری فیزیکی در محیط، توریسم فقیر، تغییر در سبک زیست اقتصادی، اعتماد به گردشگران خارجی، اعتماد به توریسم فرهنگی، تاثیر منفی بر معیشت سنتی می باشد. در نهایت می توان گفت که مقولات هسته ای بدست آمده در این مطالعه در بردارنده  «رشد نسبی بازار محلی و فروش کالا و تاثیرپذیری و تاثیرگذاری فرهنگی هنگام اجرای مراسم های فرهنگی از توریست های فرهنگی و خارجی» و همچنین «تاثیر فرهنگی ناهمخوان با زیست سنتی و مذهبی و همزمان تاثیرات اقتصادی نه چندان مثبت و به هم زدن اکوسیستم منطقه توسط عده زیادی از توریست ها» دانست.

حوزه فرهنگی کردستان سرزمین نخستین آیین ها و نظام های انتزاعی است که در نخستین طلیعه های خود با ویژگی زنانه و ارج مقام الهه مادر پیوند خورده است. جایگاه زن در کردستان دو وجه متناقض دارد؛ در ادبیات و نظام اجتماعی کنونی تا حدی شاهد نظام و ایدئولوژی مردسالار هستیم، اما زمانی که ریشه های آیینی و مذهبی فرهنگ کُرد را مطالعه می کنیم، با شواهد مربوط به نظام مادرسالاری و تقدس الهگان و به تبع آن جایگاه معنوی و مقتدر زن مواجه می شویم. از ویژگی های انواع آثار مادی و غیرمادی الهه مادر آن است که به شدت وجه نمادین و انتزاعی دارد. این نمادها وجه ترکیبی دارند و در طول اعصار متحول شده اند و امروز نیز بن مایه های اصلی ادبیات غنی و هنرهای سنتی کُردها را به خود اختصاص داده اند.