حسن چگنی

این مقاله بر تبیین مفهوم هیئت اندیشه ورزی به عنوان یک نهاد راهبردی و تأثیرگذار بر فرایند تصمیم گیری و سیاست گذاری کشور تمرکز دارد. هدف مقاله، ترسیم و ارائه الگویی بومی و سازگار با زیست بوم حکمرانی در ایران، از این نهاد راهبردی است. روش پژوهش حاضر از نوع کیفی بوده و برای گردآوری داده ها از ابزار مصاحبه اکتشافی استفاده شده است. برای این منظور، مصاحبه عمیق و گفت وگوی مستقیم و بدونِ واسطه با دوازده نفر از پژوهشگران، مدیران، صاحب نظران و اندیشمندان دارای حداقل بیست سال سابقه فعالیت در مراکز اندیشه ورزی، راهبردی، پژوهشی و مدیریتی کشور انجام پذیرفت. برای انتخاب مصاحبه شوندگان، از روش نمونه گیری هدفمند و روش گلوله برفی استفاده شد. یافته ها حکایت از آن دارد که هیئت های اندیشه ورز جمهوری اسلامی در سطح کلان می تواند به هوشمندسازی و دانش بنیان کردن نظام حکمرانی کشور کمک کرده و علاوه بر کارکردهای رایج، کارکردهایی همچون نهاد راهبری، هدایتگر و راهنمای سیاست های کلان کشور، صیانت و نظارت، تبیین مبانی، مفاهیم و چهارچوب های نظری، گفتمان ساز، رصد و تولید اندیشه، استحکام ساخت درونی قدرت، جامعه پردازی و زمینه سازی تمدن نوین اسلامی، به کارگیری مشارکت مردمی و بسیج در امر سیاست پژوهی و تصمیم سازی و استفتا و حل مسائل داشته باشد.

تحول و تکامل همواره در نسبت یک مبدأ و مقصد معنا می یابد؛ یعنی باید از جایی شروع کرد و به جایی رسید و در سراسر این فرایند مراحل پیشین باید پشتوانه مراحل پسین قرار گیرند. این بدین معناست که تولید علم دینی را باید «فرایندی» دید و همواره آن را با تکیه بر تراث پیشین علوم اسلامی به جلو برد؛ ازاین رو، در این مقاله، نویسندگان با توجه به تجربه های خود در این حوزه فرایندی چهارمرحله ای را برای تحقق تحول در علوم انسانی مطرح کرده اند که به زعم آن ها می تواند مسیری روشن و کارآمد به حساب آید. این فرایند از شناخت نظام مند و مبنادار ادبیات علمی موجود آغاز می شود و در ابتدا با تغییر ظاهری در چهره علم و پالایش آن از موارد قطعی مخالفت با دین، به صورت کوتاه مدت در حل مسائل جامعه مورد بهره برداری قرار می گیرد. در مرحله بعد، ضمن طبقه بندی علوم و توجه به نظام نظریه ها، شرایط را برای نقد جامع نظریه های غربی به صورت نظام مند و مؤثر فراهم می کند و به صورت بخشی به تولید نظریه های جدید اسلامی می پردازد. در مرحله نهایی هم به صورت بنیادین، فراگیر و منسجم موضوع پیدایش علوم را مطرح می کند. نوشتار پیش رو، با روش توصیفی اکتشافی صورت گرفته و ازنظر هدف کاربردی است.