مهدی کفایی

جامعه خاستگاه فناوری و توسعه آن است. از سوی دیگر فناوری نیز به نوبه خود آثار اجتماعی مخصوص به خود را دارد. در حالت کلی، رابطه جامعه و فناوری دوسویه است. آگاهی از این رابطه دوسویه برای طراحی مهندسی لازم است ولی توجه لازم نسبت به این امر در متون درسی و روال های آموزشی چندان مشاهده نمی شود. در این مقاله با موردکاوی تاریخی ماشین تحریر، رابطه دوسویه جامعه و فناوری به صورت انضمامی ترسیم شده است. گاه یک عامل (جامعه یا فناوری) در عامل دیگر تأثیر می گذارد و آن را تغییر می دهد و سپس خود از تغییر ایجاد شده متأثر می گردد. همچنین تأثیرات، منحصر به ایجاد تغییر نیستند و یک عامل می تواند از بروز تغییرات در عامل دیگر جلوگیری به عمل آورد. بعلاوه مشاهده می شود در مسیر هم ساختگی عامل ها، عقلانیت تنها معیار توسعه فناوری و توجیه کننده پدیده ها نیست. به طور مثال، گاه تکنولوژی در مسیر بهینه شدن قرار می گیرد، اما عوامل اجتماعی باعث توقف یا تغییر مسیر آن می شوند.

باوجود تحقیقات و پژوهش های فراوان در حوزه های مرتبط با تصویرنگاری پزشکی، اهمیت این حوزه ها به گونه ای است که دانشجویان و محققین در سراسر جهان، همچنان به تحقیق بر روی آن ها می پردازند. پایان نامه های دانشجویان ایرانی در این زمینه می تواند به عنوان یک شاخص ارزیابی علم تصویرنگاری پزشکی در نظر گرفته شود. در این پژوهش، ابتدا به نحوه جمع آوری داده ها در سه رشته ی مهندسی پزشکی، مهندسی پرتو پزشکی، فیزیک پزشکی و چگونگی دسته بندی آن ها پرداخته شده است. این داده ها که مربوط به سال های 85 تا 96 است، در 6 حوزه ی پربسامد تصویرنگاری شامل سی تی، فراصوت، ام آرآی، هسته ای، رادیوگرافی و نرم افزاری دسته بندی شده اند. در ادامه، بررسی آمار پایان نامه های مرتبط با حوزه تصویرنگاری پزشکی دانشجویان در بیش از ۲۰ دانشگاه دولتی کشور در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری صورت گرفته است و همچنین در بخش انتهایی پس از بررسی نتایج به دست آمده در هر دسته بندی، ارتباط میان نتایج نیز بیان شده است. در سال های اخیر روندی صعودی و سپس نزولی در تعداد عناوین پایان نامه ها و پژوهش های این حوزه مشاهده شده است. این تحقیق می تواند یک الگو برای بررسی وضعیت آموزشی و پژوهشی در رشته های مختلف در نظر گرفته شود.