شکوفه دارابی

تتبع در متون کهن، برای علاقه مندان امروزی در کنار جذابیت دارای برخی مضایقی است که طی آن جز با امعان نظر و تأمل مقدور نیست؛ حال اگر این متون به زیور تصنع و تکلف نیز مزین باشند، دشواری کار را دو چندان می کند. از جمله کتبی که به خاطر ابعاد تاریخی، ادبی و فرهنگی، توجه علاقه مندان را به خود جلب کرده و باعث تألیف آثار ذی قیمتی شده، کتاب تاریخ جهانگشای عطاملک جوینی است. این کتاب منصه ظهور مصادیق علوم مختلف ادبی، از جمله مباحث علم معانی و بالاخص اطناب است. بسامد اطناب و انواع آن در این کتاب تا حدی است که ذهن هر علاقه مندی را برای جست وجوی همه جانبه آن به خود جلب می کند. این پژوهش با بهره گیری از روش استقرایی، مبتنی بر تحلیل و با بازبینی چندین باره هر سه جلد تاریخ جهانگشا، در پی آن است تا  با اولویت قرار دادن جملات و عبارات عربی به بررسی شگردهای مختلف اطناب و نقد و تحلیل انواع آن بپردازد. حاصل پژوهش نشان می دهد که با توجه به حجم و نوع  اثر- و با قید احتیاط-، اطناب در این کتاب بیشترین بسامد را در متون منثور زبان و ادبیّات فارسی دارد؛ همچنین بسامد حروف ربط همپایه ساز و به تبع آن جملات هم پایه در این کتاب، از دیگر نتایج قابل تأمل و جذاب این جستار است.

هنری کُربن فیلسوف فرانسوی است که پدیدارشناسی هوسرل را با فلسفه اسلامی و به خصوص حکمت شیخ اشراق و ملاصدرا پیوند زد. عالم خیال منفصلی که از این پیوند حاصل شد، دنیای برزخی است که حوادث و رویدادها در آن بین دو دنیای مادّی و خیالی قرار می گیرند. از جمله متونی که می توان با معیارهای عالم خیال منفصل به بررسی آن پرداخت، داستان سورنا و جلیقه آتش از مسلم ناصری است که داستان او در رده ادبیّات کودک و نوجوان قرار می گیرد. داستان سورنا و جلیقه آتش داستانی فانتزی است که موضوع آن فراواقعی بوده و در عین حال پُر از تازگی و پویایی تصویر و حاصل ذهن خلّاق نویسنده است و تناسب و همانندی های بسیاری با ویژگی های عالم خیال منفصل دارد. هدف اصلی این پژوهش، بررسی عالم خیال منفصل در داستان سورنا و جلیقه آتش است. از این رو در جستار حاضر با روش توصیفی_ تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای، پدیدارشناسی هنری کُربن و ویژگی های عالم خیال منفصل در داستان سورنا و جلیقه آتش استخراج شد و مفاهیم مشترک واکاوی گردید. نتایج نشان داد که ویژگی های عالم خیال منفصل در لا به لای تصویرها و مفاهیم داستان کاملاً حضور دارد و بر سراسر آن، مانند فکری مسلط سایه افکنده است.

برای بررسی هراثری اعم از مکتوب و غیر مکتوب طرق مختلفی وجود دارد. یکی از این روش ها، روش تحلیل محتواست که یکی از پرکاربردترین روش های تحقیق در مطالعات علوم اجتماعی، رفتاری و انسانی به شمار می رود و به عنوان روش پژوهشی برای توصیف عینی، منظم و کمّی محتوای ارتباطات با هدف نهایی تفسیر داده ها به کار می رود. پژوهش حاضر نیز از این تکنیک برای بررسی محتوای مذهبی کتاب های فارسی دوره دبیرستان بهره جسته است. این پژوهش به لحاظ هدف از نوع کاربردی، بر اساس رویکرد اسنادی و از نظر روش اجرا مبتنی بر تحلیل محتوا (کمّی و کیفی) به شمارمی آید. جامعه آماری پژوهش کتب فارسی دوره دوم دبیرستان و نمونه پژوهش تمام قسمت های کتاب های مذکور است. بررسی ها نشان می دهد که از میان5 کتاب ادبیّات تحلیل شده ، کتاب فارسی سوم دبیرستان دربرگیرنده ی بیشترین مضامین مذهبی بوده و کتاب علوم و فنون ادبی2، کمترین محتوای دینی را دارد. از میان مضامین مورد بررسی، ذکر نام و صفات الهی با فراوانی107مورد، در صدر محتوای مذهبی کتب فارسی دوره متوسطه قرار دارد و بیان وقایع مذهبی با تکرار3 باره ی خود، کمترین فراوانی را به خود اختصاص داده است. مضامین مذهبی هم به ترتیب فراوانی خود در کتاب های فارسی از این قرارند: نمادهای مذهبی، شخصیّت های مذهبی، اعتقادات دینی، ارزش های مذهبی، آیات و احادیث، اماکن مذهبی، شعائر دینی، مراسم مذهبی و وقایع مذهبی.

کمینه گرایی در ادبیّات جهان جنبش نوپدیدی است که با سرعت و شتاب قابل توجه، هواداران بسیاری یافته است. بارزترین ویژگی این ژانر ادبی، تأکید بر فشردگی و ایجاز در عین سادگی است. در ادبیات سنتی ایران، طرز بیان مبتنی بر اطناب یا ماکسی مالیسم رواج فراوان دارد، اما در کنار آن آثار ادبی ما مشحون از حکایت ها، داستان های کوتاه و داستانک ها است و بسیاری از نویسندگان و شاعران، اندرزها و تجربیات ارزنده خود را در حجم فشرده و در شکل های مختلفی چون کلمات قصار، ضرب المثل، لطیفه و حکایت های کوتاه اخلاقی و عرفانی در لابه لای متون فارسی ماندگار ساخته اند. پژوهش حاضر با توجه به اهمیت جریان مینی مالیسم، ضمن ذکر مهم ترین ویژگی ها و علل پیدایش آن، سعی دارد به شباهت های جنبش مینی مالیستی با ادب موجز سنتی فارسی بپردازد و چون فرم و ساختار بسیاری از حکایت ها و جملات کوتاه تذکره الاولیای عطار با ویژگی های جریان مینی مالیستی مدرن منطبق است، حکایت ها و داستانک های این اثر را از منظر مینی مالیسم واکاوی نماید.

اخلاق یکی از نیازهای بزرگ جوامع بشری است. آموزش و پرورش نقش مهمی در تربیت اخلاق مدار در دوران کودکی و بعد از آن ایفا می کند و باعث رشد شخصیت دانش آموزان، نگرش و نیز آگاهی آنان می شود. هدف این مقاله، بررسی و تحلیل کتاب هدیه های اسمان پایه پنجم ابتدایی از منظر اراپه آموزه های اخلاق مداری و پیشنهاد برنامه درسی مناسبی است تا بتواند کلیه نیازهای ضروری تربیت اخلاقی را در خود جای دهد. در این تحقیق، روش توصیفی تحلیلی مورد استفاده قرار گرفته است. تعداد صفحات کتاب هدیه های آسمان پایه پنجم ابتدایی در سال تحصیلی 96-97 با 8 مولفه اصلی و 28 مولفه فرعی بررسی شد و فراوانی و درصد نسبی هریک از مولفه ها و زیرمولفه ها به دست آمد. تحلیل محتوای کتاب از منظر توجه به مولفه های تربیت اخلاقی، نشان داد که مولفه مربوط به تفکر و تعقل با 56 مورد، بیشتری فراوانی را به خود اختصاص داده است. در هدیه های آسمان، کمترین مقدار، مربوط به مولفه های صداقت و نظم است و انضباط نیز بدون فراوانی است. در محتوای این کتاب، به برخی مولفه های تربیت اخلاقی کمتر توجه شده و یا اصلا توجه نشده است. به عبارت دیگر این کتاب مولفه های تربیت اخلاقی را به یک نسبت پوشش نداده است، درحالیکه تربیت اخلاقی یکی از مهمترین عوامل پیشرفت جامعه است.

ادبیّات هر ملّتی از مؤلّفه هایی شکل می گیرد که در واقع بهترین گزینه و شاخص برای آشنایی با نگرش و جهان بینی آن ملّت است. وقتی سخن از بازگویی بنیان های فکری یک ملّت در پهنه  ادبیّات به میان می آید، ادب پایداری سهم بزرگی در وانمایی رویکردها و موضع گیری آن ملّت، در حفظ و اعتلای هویّت خویش در برابر هرگونه تهاجم و تهدید داشته و شاعر پایداری از طریق این آبشخور، با بیان رشادت ها و استقامت آن مردم، دغدغه ها و باورداشت های آن ملّت را انتقال می دهد. از مهم ترین بن مایه های ادب پایداری، شهادت طلبی، دعوت به مبارزه و ایستادگی در برابر دشمن متجاوز، صلح طلبی و ... است. قیصر امین پور که در بحبوحه  جنگ تحمیلی، با گسترش آثار خود در افق ادب پایداری، بهترین اشعار پایداری را، به ادبیّات فارسی افزود، مضامینی را مطرح ساخت که منبعی بسزا برای آگاهی از نمادها و نمودهای این سبک فخیم به شمار می آیند. نگارنده در این جستار در پی پاسخ به این سوال بوده که رویکرد قیصر امین پور به ادبیّات پایداری چگونه بوده و کدام مؤلّفه ها و مضامین ادب پایداری در اشعار وی انعکاس داشته است. یکی از این جلوه ها، پایداری در برابر دشمن بعثی است که شاعر به مقاومت در برابر آن، بسیار تأکید دارد. وی با ترسیم دلاوری های رزمندگان اسلام و تهییج روحیه  شهادت طلبی در آنان، حماسه ای معنوی را رقم می زند که حاوی عمیق ترین بینش ها و آمال انقلابی می باشد.