فاطمه فرشچی

بازتولید انگاره های گفتمان سنتی جنسیت در نوشته های کودکان و نوجوانان فاطمه فرشچی* قدرت اله طاهری**   چکیده نشریه ی عروسک سخنگو از سال ۱۳۶۸ در لابه لای مطالب فرهنگی ادبی خود اقدام به انتشار دست نوشته های کودکان و نوجوانان در قالب داستان و انشا با محوریت موضوعات معین کرده است. در این نوشته ها، خوانندگان کودک در هیأت نویسنده ظاهر شده اند. این متن ها از ابعاد گوناگون درخور تحلیل هستند. در پژوهش حاضر، به این مسئله پرداخته شده است که کودکان در روایات و داستان های خویش هویت جنسیتی شان را چگونه بازتاب می دهند. با استفاده از رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان نورمن فرکلاف متن های خودنوشت کودکان در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین برای نشان دادن چگونگی بازنمایی هویت جنسیتی آنان بررسی و تحلیل شده اند. یافته های پژوهش بیانگر آن است که با وجود تحولاتی که در لایه های آشکار و پنهان جامعه ی ایرانی به وجود آمده و تا اندازه ای انگاره های جنسیتی را تغییر داده است، همچنان هویت جنسیتی کودکان و نوجوانان بیشتر متأثر از کلیشه های سنتی بازتولید می شود. به عنوان نمونه، پسران در نوشته های شان هویت برتر اجتماعی را به نمایش می گذارند و دختران نیز احساس فرودستی را در مقایسه با پسران بازتاب می دهند. پسران خود را در موقعیت های کنشگرانه به تصویر می کشند و دختران، تمایل دارند نقش های جنسیتی تعریف و تثبیت شده ی اجتماعی از زنان را بروز دهند. این نمونه ها خود تابعی از اثرات ایدئولوژی های پنهان و آشکار مردسالارانه ی حاکم بر جامعه و خانواده های ایرانی است. واژه های کلیدی : انگاره های جنسیتی، ایدئولوژی، تحلیل انتقادی گفتمان، فرکلاف، عروسک سخنگو، نویسندگان کودک و نوجوان.   * کارشناس ارشد ادبیات کودک و نوجوان دانشگاه شهید بهشتی fatima.farshchi@hotmail.com (نویسنده ی مسئول) ** دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی ghodrat66@yahoo.com تاریخ دریافت مقاله: 18/4/1399           تاریخ پذیرش مقاله: 6/3/1400  

در فرهنگ مردسالار و رسمی گذشته و تقسیم بندی کلیشه های جنسیتی، عقلانیت همواره امری مردانه بوده است. به همین دلیل، تفکر، تصمیم گیری و ارائه راه حل مشکلات، عموماً به مردان نسبت داده می شد و درمقابل، زنان افرادی منفعل، وابسته و نظاره گر تعریف می شدند و اگر برای زنان نقش فعالی در عرصه های فرهنگی و سیاسی و اجتماعی قائل می شدند، عموماً جنبه منفی یا «مکارانه و دسیسه گرانه» داشته است؛ اما در فرهنگ عامه فارسی که افسانه ها به منزله یکی از برجسته ترین اشکال ادبی در بطن آن بالیده اند کلیشه مذکور، یعنی انتساب عقلانیت به مردان شکسته شده است و در این افسانه ها زنانی ظاهر شده و به ایفای نقش پرداخته اند که به مدد تدبیر (عقلانیت) آنان گره کارها گشوده می شود. گره گشایی های زنان و دختران را در افسانه ها می توان به «عقلانیت زنانه» تعبیر کرد. در این پژوهش، با استفاده از نظریه یونگ و در قیاس با کهن الگوی «پیر فرزانه» زنان خردمند روایت های عامه ایران را با عنوان کهن الگوی «زن خردمند» نام گذاری کرده ایم. تحقیق حاضر به روش توصیفی تحلیلی، به بررسی چگونگی بازنمود عقلانیت زنانه در افسانه های ایرانی پرداخته و نشان داده شده است که چگونه خلاف باورهای کلیشه ای جهانی که خود یونگ نیز در تحلیل کهن الگوها در دام آن ها افتاده است، زنان «عقلانیتی ایجابی» از خود بروز می دهند و نقش هایی مثبت در راستای یاریگری به قهرمانان و سایر شخصیت های داستانی ایفا می کنند. این پژوهش می تواند الگویی مناسب برای بررسی و کاوش های مجدد در فرهنگ های دیگر درنظر گرفته شود؛ بدین معنا که نقش و حضور واقعی زنان در تاریخ فرهنگ ها بازخوانی شود تا واقعیت هایی را که مردسالاری طی هزاره ها سرکوب کرده بود، برملا سازد.

هدف از پژوهش حاضر بررسی وضعیت اخلاق کارِ کارکنان دانشگاه بوعلی سینا بود که به روش پیمایشی انجام شد. جامعهآماری این مطالعه تمامی کارکنان دانشگاه بوعلی سینا بودند که از میان آن ها 260 نفر به عنوان نمونه با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شد . جهت جمع آوری داده ها از پرسشنامه اخلاق کار گریگوری، سی پتی (1990) و برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های t تک گروهی، ضریب همبستگی پیرسون، t مستقل و تحلیل واریانس یک طرفه استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که اخلاق کار کارکنان دانشگاه بوعلی سینای همدان فراتر از حد متوسط است و نیز بین همه مؤلفه های اخلاق کار، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. از طرفی نتایج آزمون t نشان داد که برای بین گروه های مستقل در اخلاق کار براساس جنسیت، تفاوت معناداری وجود ندارد. نتایج تحلیل واریانس یک طرفه نیز نشان داد، بین اخلاق کار کارکنان به لحاظ میزان سن و تحصیلات تفاوت معناداری وجود ندارد.

هدف از پژوهش بررسی رابطه بین مشغولیت تحصیلی با دستاوردهای تحصیلی دانشجویان تحصیلاتتکمیلی دانشگاه بوعلی سینا همدان بود. با استفاده از نمونهگیری تصادفی طبقه ای  نسبی تعداد 922نفر مطابق با جدول کرجسی و مورگان انتخاب شدند. جهت گردآوری دادههای موردنیاز ازپرسشنامههای استاندارد مشغولیت تحصیلی و دستاوردهای تحصیلی استفاده شد. برای بهدست آوردنروایی پرسشنامه ها از روش محتوایی و صوری استفاده شد. ضریب پایایی نیز از طریق آلفای کرونباخبرآورد گردید. تجزیه و تحلیل دادهها از روشهای آمار توصیفی مانند، فراوانی، در صد، میانگین، انحرافمعیار و آمار استنباطی: کالموگروف  اسمیرونوف، آزمون t تک نمونهای، ضریب همبستگی پیرسون، tبرای گروهای مستقل، تحلیل واریانس یکطرفه، مدل معادلات ساختاری و تحلیل مسیر براساسنرمافزار LISREL استفاده شد. نتایج نشان داد که: وضعیت مشغولیت تحصیلی و دستاوردهای تحصیلیدانشجویان در دانشگاه بوعلیسینا همدان بالاتر از حد متوسط است. بین مشغولیت تحصیلی ودستاوردهای تحصیلی رابطه مثبت و معنادار وجود داشته و اینکه بین مشغولیت رفتاری، هیجانی وشناختی با دستاوردهای تحصیلی رابطه معنیداری وجود دارد. همچنین بهجز میانگین مشغولیتتحصیلی دانشجویان دختر که بزرگتر از میانگین مشغولیت تحصیلی دانشجویان پسر است در بقیهموارد تفاوت معناداری دیده نشده است.واژه های کلیدی: مشغولیت تحصیلی؛ دستاوردهای