مجید سعادتی

شبکه ماهواره ای العربیه به ویژه در سال های اخیر جنگ روانی شدیدی علیه ایران به راه انداخته و در راستای منافع دولت های غربی برای صدمه زدن به انقلاب اسلامی گام برمی دارد. در پژوهش حاضر به دنبال دستیابی به تاکتیک های جنگ روانی شبکه ماهواره ای العربیه علیه جمهوری اسلامی ایران بوده و برای این کاربصورت هدفمند بخش خبری ساعت 20 شبکه العربیه بعنوان اصلی ترین بخش خبری این شبکه، طی سه ماه اول سال 2016 به صورت تمام شمارشی مورد مطالعه قرار گرفت. راهبرد این پژوهش، قیاسی است. نخست با مطالعه کتابخانه ای، تاکتیک های جنگ روانی احصا شد. سپس با روش تحلیل محتوای کیفی، شیوه های جنگ روانی علیه ایران در سه ماه اول سال 2016 مورد مطالعه قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان داد که شبکه ماهواره ای العربیه در بازه مذکور از 30 تاکتیک؛ دروغ بزرگ،برچسب زنی،تحریک،ابهام وشائبه،انتقال،تعمیم افراطی،تفرقه افکنی،چینش خبری،کوچک نمایی،استنادمجازی،دشمن سازی،انسانیت زدایی ازحریف،پلیس خوب وپلیس بد،توسل به زبان تسلیحات،حذف بخشی ازسنداصلی،استهزاءوتمسخر،شایعه،تظاهربه یکپارچگی،ارائه اطلاعات گزینش شده،نام گذاری معکوس و ... استفاده کرده است. می توان گفت که هدف اصلی شبکه ماهواره ای العربیه از همه تاکتیک های استفاده شده در جنگ روانی علیه ایران، تأکید بر دشمنی این کشور با کشورهای عربی و اسلامی است .

مقاله حاضر شناسایی الزامات آموزش سواد رسانه ای به طلاب در حوزه های علمیه را با توجه به جایگاه ویژه ای که این قشر در هدایت دینی جامعه دارند، به عنوان هدف اصلی دنبال کرده است. در این مقاله از روش کیفی و تکنیک مصاحبه عمیق استفاده شده است. در جامع، مورد بررسی از میان طلاب، مدیران و جمعی از متخصصان سواد رسانه ای در حوزه، براساس قاعده اشباع نظری دوازده نفر به روش نمونه گیری هدفمند و گلوله برفی انتخاب شده اند و تحلیل داده ها به روش کدگذاری و مقوله بندی مفاهیم استخراج شده از مصاحبه ها بوده است. یافته ها ذیل چهار مقوله اصلی اینگونه استحصال شد: 1. ضرورت آموزش سواد رسانه ای به طلاب که شامل زیرمقوله های «نقش رسانه در عصر حاضر»، «کاهش ضریب آسیب پذیری در مقابل رسانه ها»، «جایگاه مهم رسانه در مباحث تبلیغی» و «لزوم توجه به منویات رهبری درباره رسانه» شد؛ 2. وضعیت کنونی آموزش سواد رسانه ای در حوزه که براساس اظهارات مصاحبه شوندگان هیچ گونه سیاست آشکار و پنهانی درباره بحث آموزش سواد رسانه ای وجود ندارد؛ 3. پیش نیازهای آموزش سواد رسانه ای که شامل آگاهی بخشی به طلاب و مدیران و طبقه بندی و تیپ شناسی طلاب می شد؛ 4. موانع و محدودیت ها در مسیر آموزش سواد رسانه ای نظیر مشکلات ساختاری، سازمانی، کمبودها و مشکلات مربوط به طلاب. ارزیابی وضعیت و سیاست های حوزه های علمیه در حوزه سواد رسانه ای، یاریگر مدیران و سیاست گذاران در برنامه ریزی و سیاست گذاری در زمینه ارتقای سطح سواد رسانه ای طلاب در حوزه های علمیه است.

یکی از عرصه های نوظهور فعالیت رسانه های خبری جریان اصلی، حضور در زیست بوم جدید رسانه ای یعنی شبکه های اجتماعی مجازی است. خبرگزاری صداوسیما نیز از این قاعده مستثنا نیست و برای رقابت با سازمان های خبری رقیب ملزم به حضور و فعالیت مطلوب در این زیست بوم است. در این پژوهش بر آنیم تا مؤلفه های مؤثر بر فعالیت خبرگزاری صداوسیما در شبکه های اجتماعی را شناسایی کنیم. برای رسیدن به این مهم با استفاده از روش دلفی و بهره مندی از آرای 22 نفر از صاحب نظران که به صورت هدفمند انتخاب شدند در سه راند متغیرهای مؤثر در فعالیت خبرگزاری صداوسیما شناسایی شدند. تأسیس تحریریه ویژه، اتخاذ سیاست های حمایتی، بازیگری فعال، ترویج متقابل، درج تیک آبی، سئو کردن صفحات، تجاری کردن اکانت، گزارشگری منبع باز، استفاده از قالب های کاربرپسند، زمان شناسی انتشار خبرها، رفع محدودیت های زمانی و مکانی، توجه به پرسونای کاربران و هشتگ گذاری مناسب برخی از مهم ترین متغیرهای مورد اجماع کارشناسان بود که در قالب چهار مقوله؛ تولید (11 گویه)، توزیع و انتشار (9 گویه)، جذب و مشارکت (23 گویه) و سیاست گذاری و مدیریت (6 گویه) تفکیک شدند. بر این اساس متغیرهای دو  حوزه تولید و  مشارکت کاربران بیشترین فراوانی و توافق را بر اساس آرای صاحب نظران داشتند؛ بنابراین به نظر می رسد توجه به این متغیرها برای فعالیت مطلوب خبرگزاری صداوسیما در زیست بوم جدید رسانه ای راهگشا باشد.

خبرگزاری صداوسیما، به عنوان رسانه جریان اصلی در کشور، برای عقب نماندن از رسانه های رقیب در حوزه خبر و اطلاع رسانی باید از تمام ظرفیت های روز دنیا، ازجمله شبکه های اجتماعی مجازی، استفاده کند. لذا، شناخت نحوه فعالیت رسانه های خبری رقیب در این حوزه ضروری به نظر می رسد. در این پژوهش، ضمن مطالعه تطبیقی اینستاگرام خبرگزاری صداوسیما و بی بی سی فارسی، سعی شد تا رابطه میزان تعامل کاربران با نحوه پرداخت سوژه های خبری در اینستاگرام این دو سازمان خبری شناسایی شود. پژوهشگران، برای دستیابی به این مهم، سوژه های خبری یکسان را در بازه زمانی 9 ماه (پاییز 98 تا بهار 99) به صورت هدفمند شناسایی کردند. درمجموع، 180 پست انتخاب شد و با استفاده از روش تحلیل محتوای کمّی بررسی و تحلیل شد. مهم ترین یافته های این مطالعه حاکی از آن است که خبرگزاری صداوسیما در تعداد پست های روزانه منتشرشده عرصه را به رقیب خود واگذار کرده است؛ اما، بین این دو سازمان خبری از منظر عناصر خبری مورداستفاده در تنظیم اخبار تفاوت معناداری وجود نداشت و در قالب های خبری مورداستفاده نیز اختلاف و تفاوت ضعیفی وجود داشت. در بی بی سی فارسی میان متغیرهای ارزش های خبری ترکیبی شهرت/برخورد، سوژه های خبری سیاسی و ویدئوهای سیاسی با میزان تعامل کاربران در مؤلفه های لایک و کامنت رابطه معناداری وجود دارد. درواقع، به نظر می رسد بی بی سی فارسی با شناسایی نیازهای خبری کاربران و انتظاراتی که ایشان در حوزه سوژه های سیاسی دارند و با افزایش کمیت انتشار پست های مرتبط توانسته میزان تعامل صفحه اینستاگرام خود را افزایش دهد.

این پژوهش باهدف شناسایی راهکارهای تقویت نقش آفرینی تلویزیون در پیشگیری از وقوع جرم در شهر بندرعباس و برای پاسخ به این سؤال انجام شده است که چگونه تلویزیون می تواند در پیشگیری از وقوع جرائم در این شهر اثرگذار باشند. برای پاسخ به این سؤال از روش دلفی در دو مرحله برای گردآوری و تجزیه وتحلیل اطلاعات استفاده شد. تعداد 42 نفر از صاحبنظران در رشته های حقوق، جامعه شناسی و علوم ارتباطات اجتماعی استان هرمزگان که به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند پانل دلفی را تشکیل دادند. بر اساس یافته های این پژوهش، صاحبنظران درحالی که که مشکلات «اقتصادی و معیشتی»، «فقر فرهنگی و اجتماعی» و «قرار گرفتن بندرعباس در مسیر ترانزیت کالاهای قاچاق و مشروبات الکلی» را مهم ترین دلایل بروز رفتارهای مجرمانه در شهر بندرعباس ارزیابی کردند، «بالا بردن کیفیت برنامه ها برای کاهش تمایل مردم به استفاده از برنامه های شبکه های ماهواره ای»، «آگاهی بخشی درباره قوانین به منظور ارتقای سطح معلومات حقوقی مردم» و «تولید پویانمایی های آموزنده اجتماعی و اخلاقی برای کودکان و نوجوانان» را مهم ترین راهکارهای پیشگیری از وقوع جرائم خشن در بندرعباس با استفاده از رسانه تلویزیون دانستند.

بسیج و سازمان دهی افراد و گروه ها یکی از امکان هایی است که به وسیله رسانه های اجتماعی تسهیل شده است و می تواند همانند هر پدیده ای فرصت ها و تهدیدهایی برای جوامع داشته باشد، لذا مقاله پیشِ رو به دنبال شناخت نقش رسانه های اجتماعی موبایلی در آئین های اجتماعی است و به صورت موردی پدیده تشییع جنازه 175 شهید غواص را مورد مطالعه قرار داده است. این پژوهش، با روش کیفی و از طریق تکنیک مصاحبه عمیق انجام گرفته است. بر اساس قاعده اشباع نظری و به روش نمونه گیری هدفمند، دیدگاه های 10 نفر از صاحب نظران رشته ارتباطات و متخصصان حوزه رسانه های اجتماعی موبایلی گردآوری شد. پس از جمع آوری داده ها، کدگذاری و مقوله بندی، 10 کد انتخابی شامل «بسترسازی»، «هم افزایی»، «سرعت دهی»، «تسهیل کنندگی»، «ایجاد ارتباط و شبکه سازی»، «کاربرسازی »، «چسبندگی»، «مدیریت»، «تغییر ذائقه خبری» و «آئین سازی» استخراج شد. با توجه به نتایج این پژوهش، سه کد انتخابی نقش «بسترسازی»، «هم افزایی» و «مدیریت» رسانه های اجتماعی موبایلی با نقش این رسانه ها در هدایت جریان های اصلی تولید اخبار مراسم تشییع 175 شهید غواص به سمت نهادهای اصلی تولید اخبار مرتبط بودند. سه کد انتخابی «سرعت دهی»، «ارتباطات و شبکه سازی» و «آئین سازی» رسانه های اجتماعی موبایلی با نقش این رسانه ها در شیوه های پوشش اخبار مرتبط بودند و چهار کد انتخابی «تسهیل کنندگی»، «کاربرسازی»، «چسبندگی» و «تغییر ذائقه خبری» رسانه های اجتماعی موبایلی با نقش این رسانه ها در نحوه مصرف اخبار مرتبط بودند.