حمید همت

در جنگ های امروزی، دکترین پدافند غیرعامل و مبانی آن بسیار حائز اهمیت است و نقش مهمی را برای موفقیت در جنگ های آتی ایفا می کند. از این رو، پژوهش حاضر در پی تبیین عؤامل مؤثر بر دکترین پدافند غیر عامل جمهوری اسلامی ایران با رویکرد نظامی مبتنی بر روش کیفی بوده است. گردآوری داده ها به روش کتابخانه ای و با استفاده از مطالعه اسناد و مدارک انجام و در نهایت اعتبارسنجی آنان به روش دلفی سه مرحله ای به تأیید خبرگان رسیده است. جامعه مورد مطالعه شامل کلیه اسناد و مدارک مرتبط با دکترین، دکترین پدافند غیرعامل و پدافند غیرعامل در کشور که در منویات مقام معظم رهبری (مدظله العالی) ، اسناد بالادستی و کلیه پیشینه های تحقیقاتی مرتبط ارائه شده اند، بوده اند. همچنین خبرگان را صاحب نظران حوزه ی پدافندغیرعامل و پدافندهوایی که دارای سوابق فرماندهی و مدیریت کلان و آگاه به دکترین بوده اند به تعداد 15 نفر تشکیل داده اند.گزاره ها به روش هدفمند قضاوتی انتخاب و فرآیند جمع آوری آنان تا مرحله اشباع نظری داده ها ادامه پیدا کرد. تجزیه و تحلیل داده ها به روش تحلیل محتوی براون و کلارک (2006) انجام شد. نتایج پژوهش منتج به تبیین عؤامل مؤثر بر دکترین پدافند غیر عامل با رویکرد نظامی گردید که این عوامل در سه حوزه "جهت دهندگان دکترین"، "ساختاردهندگان دکترین" و "شتاب دهندگان محیطی دکترین" دسته بندی گردیدند. نتایج نشان داد که به منظور تدوین دکترین پدافند غیرعامل با رویکرد نظامی باید به سه حوزه کلی یاد شده توجه ویژه نمود.

پدافند هوایی نقش تعیین کننده ای در پیروزی در صحنه نبرد امروزی ایفا می نماید. در این بین، دکترین پدافند غیرعامل در پدافند هوایی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. از این رو، پژوهش حاضر در پی تبیین دکترین پدافند غیرعامل با رویکرد پدافند هوایی (اصول و الزامات اساسی) مبتنی بر روش آمیخته بوده است. گردآوری داده ها به روش کتابخانه ای و با استفاده از مطالعه اسناد و مدارک و میدانی  انجام شده است. نمونه آماری خبره ی انتخابی به تعداد 11 نفر جهت مصاحبه، از بین صاحب نظران موجود در تخصص های حوزه ی پدافندغیرعامل، پدافندهوایی و دکترین نظامی دارای سابقه ی خدمت در مشاغل راهبردی، فرماندهی و ستادی و در جایگاه شغلی سرلشکری به بالا و همطراز آن در سطوح سازمان های کشوری جایگاه 19 به بالا بوده است. همچنین نمونه آماری برای مرحله پرسشنامه از بین فرماندهان، مسئولان نظامی و غیرنظامی مربوط به پدافند عامل، پدافند غیرعامل در سطح نیروهای مسلح، کشور و سازمان های مرتبط که دارای ویژگی های مشخصی بودند، انتخاب شد. تجزیه و تحلیل داده ها به روش نظریه پردازی داده بنیاد و در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و گزینشی انجام شد. نتایج پژوهش منتج به تبیین هشت اصل دکترین پدافند غیرعامل با رویکرد پدافند هوایی اعم از، اصل آمادگی، چابکی، تاب آوری، مبهم سازی، مصمون سازی، اشراف اطلاعاتی، آمایش دفاعی و بازدارندگی شد. همچنین الزامات اساسی برای هریک از اصول به تفکیک مشخص گردید. نتایج بخش کمی نیز نشان داد، اصل بازدارندگی، اشراف اطلاعاتی و مصون سازی بیشترین اهمیت را در بین سایر اصول دکترین پدافند غیرعامل با رویکرد پدافند هوایی داشته اند.

پیشگیری و مهار بحران قبل از هر چیز مستلزم اتخاذ تصمیم های مؤثر بر اساس اطلاعات صحیح و ساختاریافته است که به سرعت و با سهولت در دسترس تصمیم گیرندگان قرار گیرد؛ بنابراین هرچه اطلاعات مطلوب تر، جامع تر و در زمان واقعی باشد و به موقع تهیه شود، تصمیم های مطلوب تری اتخاذ خواهد شد که درنتیجه خسارات و ضایعات ناشی از بحران کاهش خواهد یافت. از این رو این تحقیق با هدف تبیین نقش سامانه های اطلاعات جغرافیایی در مدیریت بحران های آینده انجام شده و از نظر هدف از نوع تحقیقات کاربردی است و از نظر روش جزء تحقیقات آینده پژوهی است. جامعه آماری در فاز اول پژوهش شامل؛ کتب، متون علمی، مدارک و مقالات مرتبط با موضوع مورد پژوهش می باشد که به صورت سرشماری مورد بررسی قرار گرفته است و در فاز دوم نیز تعداد 9 نفر از نخبگان و کارشناسان حوزه مدیریت بحران می باشد که به روش هدفمند انتخاب شدند. در این تحقیق با استفاده از روش پایش محیطی، الگوهای مختلف مدیریت بحران بررسی شد و بر اساس الگوی چرخی، شاخص های 12 گانه این الگو در گروه های کانونی به بحث گذاشته شد و با نظر اعضاء گروه کانونی به میزان تأثیر نقش این سامانه در مدیریت بحران های آینده و اولویت بندی آن ها پرداخته شد. ماحصل تحقیق نشان می دهد که بیشترین نقش تأثیری سامانه های تصمیم یار GIS در مرحله حین بحران، سپس شروع بحران، پیش از بحران و بعد در مرحله پس از بحران هست که این مهم در کلیه مراحل و شاخص های 12 گانه نیز تبیین گردید. بنابراین پیشنهاد گردید که سازمان های متولی مدیریت بحران، با استفاده از سامانه های تصمیم یار  GISفرایند پیش بینی، آمادگی و مدیریت بحران در زمان وقوع و همچنین فرایند اقدامات پس از بحران را مدیریت نمایند.

تروریسم یکی از مسائل و مشکلات مهم در سراسر جهان است. گروه های تروریستی با استفاده از خشونت یا تهدید به استفاده از خشونت برای دستیابی به اهداف سیاسی، مذهبی، یا ایدئولوژیک اقدام به عمل می نماید. بررسی اقدامات تروریستی و نتایج منفی که برای دولت ها به همراه می آورد کمک می کند که عوامل مختلف تاثیرگذار بر روی تصمیم گیری های آنها را بهتر مورد بررسی قرار دهیم و گامی در جهت کاهش این وقایع در آینده برداریم. در این مقاله، برای تحلیل رفتار متقابل موجود میان این دو گروه، از نظریه بازی ها استفاده شده است. باتوجه به بحث پیوستگی زمان در دنیای واقعی، مدل بازی دیفرانسیلی، به کار گرفته شده است تا بوسیله آن مسائل در حال وقوع را به صورت پیوسته و در طول یک بازه زمانی مدل کرده و نتایج واقعی تر را ارائه داد. در این پژوهش ابتدا عوامل تاثیرگذار و اهداف مورد نظر دولت و گروه تروریستی مدل سازی شده است. سپس مدل بازی و معادله همیلتون-ژاکوبی-بلمن شرح داده شده است. با انجام این کار، میزان هزینه نظامی و میزان تجهیزات نظامی تعادلی در وضعیت راهبرد مارکفی به دست می آید. سرانجام، با استفاده از تحلیل عددی و تخصیص مقادیر منطقی به هرکدام از متغیرهای اثرگذار در تعادل، تحلیلی از نحوه تغییر هزینه های تعادلی صورت گرفته است.

در عصر حاضر، جنگ چارچوب گفتمانی ویژه ای یافته و تغییر و تحولاتی اساسی داشته است، راهبردهای دشمنان خصوصاً آمریکای جهان خوار به سمت رویکردهای هوشمند در قالب جنگ نرم پیش رفته و نیروهای مسلح کشور یکی از اهداف ویژه ی آنان در حوزه ضربه زدن به بدنه نظام پابرجای ج.ا.ایران می باشد. این مقاله باهدف شناسایی سناریوهای جنگ نرم محتمل دشمن علیه نیروهای مسلح ج.ا.ایران و همچنین تبیین عوامل کلیدی مؤثر و پیشران های بسترساز آن از طریق به کارگیری روش سناریونویسی و انجام مصاحبه با تعدادی از نخبگان سیاسی- امنیتی آشنا با موضوع در یک پنل خبرگی (گروه کانونی) به تعداد 10 نفر با رویکرد کاربردی- توسعه ای انجام پذیرفته که ماحصل آن احصاء چهار سناریوی محتمل «تفرقه و تضاد»، «تحریم و ارتداد»، «فریب و فرافکنی» و «استحاله و نفوذ» و شناسایی 12 عامل کلیدی و پنج پیشران اصلی مؤثر و تعیین میزان تأثیرگذاری آن ها بر هر سناریو به شرح ذیل می باشد: مهم ترین عوامل کلیدی اثرگذار بر سناریوها، هماهنگی و وحدت میان نیروهای مسلح و سطوح مختلف جامعه، وحدت و همدلی میان فرماندهان و مسئولین نظام حکومتی، هویت دینی و باورهای انقلابی، هماهنگی و وحدت بین کارکنان نیروهای مسلح به ویژه میان ارکان مختلف آن و استحاله دینی، فرهنگی، رفتاری و اجتماعی و مهم ترین پیشران های اثرگذار بر عوامل کلیدی به ترتیب اولویت اقتصادی، مدیریتی، اجتماعی و فرهنگی، سیاسی و نهایتاً علم و فناوری ارزیابی گردید.

مقابله با تهدیدات سایبری به منظور از بین بردن و محو کامل آن ها، امری غیر ممکن است. از این رو هدف اصلی این پژوهش واکاوی درک اجتماع علمی از وضعیت فعلی فضای سایبر کشور و ارائه مدلی برای ارتقای امنیت در فضای مزبور می باشد. این پژوهش، از نظر هدف، از نوع پژوهش های توسعه ای و به لحاظ رویکرد از نوع تحقیقات کیفی است که با پایش محیطی اطلاعات مرتبط با موضوع شناسایی شد و با استفاده از روش تئوری داده بنیاد در چارچوب الگو ارائه گردید. منبع اصلی گردآوری داده های این پژوهش، اسناد و مدارک در دسترس (کتاب ها، مطالعات پیشین و مطالب مطروحه در نشست ها و همایش های مرتبط) بوده است. به منظور بررسی روایی و پایایی مدل به دست آمده از گروه های کانونی و شاخص کاپا استفاده گردید. نتایج پژوهش حاکی از آن است که به دلیل اثرگذاری و گستردگی زیاد و سهولت و سادگی کاربرد و تنوع ابزارها و روش ها، وقوع تهدید سایبری قطعی است و بایستی با فرهنگ سازی، توسعه زیرساخت ها، رعایت پدافند غیرعامل سایبری، تدابیر فنی و امنیت فیزیکی و تدابیر مدیریتی یک تغییر بنیادین واقعی در فضای سایبر کشور ایجاد گردد.

برقراری امنیت و حفظ کشور در برابر هجوم و هیمه ی دشمنان یکی از دغدغه های اساسی دولتها و دولت مردان است. در رویکرد یا برداشت مدرن از مفهوم دفاع ملی، تهدیدات خارجی سرشتی صرفاً نظامی نداشته و می تواند شامل جنگ سیاسی، جنگ اقتصادی، جنگ فرهنگی و جنگ اطلاعاتی به مفهوم گسترده آن نیز بشود و علاوه بر این، همه این سطوح و انواع گوناگون جنگ ها می توانند از ابعاد سخت افزارانه و نرم افزارانه، به گونه ای توأمان برخوردار باشند، بالطبع در چنین شرایطی و برای دستیابی به اهداف منطبق با منافع ملی کشور، اقتدار اطلاعاتی - امنیتی امری اجتناب ناپذیر خواهد بود. بنابراین دغدغه اصلی این پژوهش شناخت نقش اقتدار اطلاعاتی در دفاع همه جانبه بوده که به روش توصیفی – تحلیلی موردپژوهش قرارگرفته است. نوع تحقیق توسعه ای- کاربردی، روش جمع آوری داده ها اسنادی- کتابخانه ای با ابزار فیش برداری و روش تجزیه وتحلیل به صورت کیفی و مباحثه ای با تعداد 15 نفر از نخبگان اطلاعاتی و امنیتی است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که با توجه به گستردگی مؤلفه های دفاع همه جانبه در حوزه های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و نظامی، نگاه اطلاعاتی نیز با رویکرد ایجاد اقتدار اطلاعاتی کشوری به مضامین تهدیدشناسی و دشمن ستیزی منطبق با ویژگی های بررسی شده در این مقاله، همواره در نظام تصمیم گیری کشوری با امکان پیوند بخشی روش مند فی مابین حوزه های دفاعی، امنیتی و اطلاعاتی نقش بسزایی خواهد داشت.