ذکریا کاظم پور

تهدیدات معاصر بسیار متفاوت از گونه های سنتی آن بوده و صرف اتکاء به نظریات و الگوهای «تحلیلی- برآوردی» سنتی دیگر جوابگوی ارزیابی تهدیدات نوین نیست. متناسب با تحول رخ داده در ماهیت، ابعاد و روش های عملیاتی شدن تهدیدات، لازم است چارچوب های تحلیلی و الگو های ارزیابی پیشرفته تری در حوزه تهدیدات طراحی و عرضه شود. این پژوهش که  در بحث ارزیابی تهدیدات، افق های تازه پیش روی را مورد توجه قرار داده و در نخستین گام، «مطالعات آینده نگرانه» را با عطف توجه به مطالعات دفاعی-امنیتی و ملاحظات مربوط به «تهدید شناسی» در دستور کار خود قرار داده است که ماحصل آن ارائه الگویی با عنوان "روش تحلیل کالبدی تهدید" است که با استفاده از روش شاخص سازی کیوی/کامپنهود، در قالب سه بُعد (سخت، نیمه سخت و نرم)، 4مولفه (رهیافتی، رفتاری، ساختاری و ابزاری)، 8 شاخص کلان (نوع تهدید، اندازه تهدید، گستره تهدید، زمان تهدید، عمق تهدید، تکرار تهدید، دامنه تهدید و مکان تهدید)، 24 شاخص پایه و 120 زیرشاخص مرتبط، شدت تهدیدات هوشمند را مورد ارزیابی کمّی و کیفی قرار می دهد. به لحاظ روش شناسی این پژوهش با رویکردی هنجاری و روش آمیخته صورت گرفته است. ابزار گردآوری دانش های صریح، مکتوبات و وب کاوی بوده و ابزار گردآوری دانش های ضمنی پرسش نامه های توزیعی می باشد. جهت صحه گذاری و راستی آزمایی داده ها از ابزار مصاحبه، مذاکره با خبرگان و بررسی روایی (اعتبار) و پایایی (قابلیت اعتماد) پرسش نامه به منظور اطمینان از منطبق بودن سوالات پرسش نامه با اهداف تحقیق و قابلیت تکرارپذیری آن استفاده شده است.

زیرساخت داده های مکانی مجموعه ای متشکل از استانداردها، سیاست ها، شبکه های دسترسی، فن آوری ها، داده های اولیه، سازمان ها و نیروی انسانی می باشد که امور دسترسی به داده های مکانی را تسهیل نموده و به عنوان مکانیسم پایداری برای حل مشکلات موجود در این حوزه مورداستفاده قرار می گیرد. تحقیق پیشرو با داشتن افق دید منطبق با چشم انداز 1404 کشور، باهدف بررسی دغدغه های فعلی در حوزه اطلاعات مکانی و شناسایی فاکتورهای مؤثر در ایجاد SDI دفاعی شکل گرفته و ضمن بهره گیری از روش های ترکیبی آینده پژوهی، راهبردهای ایجاد SDI در سامانه های فرماندهی و مدیریت نظامی آینده میان مدت را ارائه نموده است. این پژوهش بر اساس روش شناختی در قالب مدل SWOT انجام شده و داده های آن از طریق پرسشنامه، مطالعات میدانی و کتابخانه ای جمع آوری گردیده است. بر این اساس ابتدا نقاط ضعف و قوت درون سازمانی و فرصت ها و تهدیدهای برون سازمانی برای هر یک از مؤلفه های زیرساخت داده های مکانی شناسایی و کدگذاری شدند و با تجزیه وتحلیل نتایج، شاخص های آماری و وزن نهایی برای تک تک پارامترها مشخص گردید. در پایان ماتریس مقایسه زوجی SWOT تشکیل گردید و تعداد 676 راهبرد به عنوان خروجی مدل SWOT به دست آمده آمد که با تعریف آستانه مناسب، تعداد 22 راهبرد به عنوان راهبردهای نهایی ایجاد زیرساخت داده های مکانی در سامانه های فرماندهی و مدیریت نظامی در افق 1404 استخراج و ارائه گردید. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد راهبرد بزرگ یا ژنریک که مشتمل بر 9 راهبرد می باشد در ناحیه 1 (SO) ماتریس SWOT واقع شده که بیانگر اتخاذ تدابیر یا پیشنهاد استفاده از فرصت های محیطی با به کارگیری نقاط قوت سازمانی می باشد.

در طول تاریخ و گذشت بیش از 58 سال از آغاز عصر فضا، بهره برداری نظامی و جاسوسی از فضا، همواره جزء مهم ترین اولویت ها و چالش های کشورها در دستیابی به علوم و فن آوری فضایی بوده است. امروزه این تکاپوها منجر به نظامی و تسلیحاتی شدن فضا گشته و چالش های امنیتی بسیار جدی ای را فراروی کشورها قرار داده است. ج.ا.ایران نیز به دلایل مختلفی بطور فزاینده ای در معرض این تهدیدها قرار دارد. لذا پژوهش حاضر با هدف بررسی تهدیدات موصوف علیه امنیت نظامی ج.ا.ایران و راه کارهای مقابله با آن ها با رویکرد آینده پژوهی انجام شده است. در این راستا با مطالعه ادبیات و سوابق موضوع و انجام مصاحبه اکتشافی، تعداد 14 تهدید عمده و 16 راه کار مقابله با آن ها در قالب دو رویکرد دفاع فعال فضایی و بازدارندگی فضایی شناسایی شد. در گام بعدی با طراحی پرسشنامه به ارزیابی اعتبار و وزن دهی آن ها پرداخته شد. نتایج تحقیق نشان داد متغیرهای شناسایی مناطق حیاتی و راهبردی نظامی کشور و جمع آوری اطلاعات سیگنالی با میانگین های وزنی 4.05 و 3.90 بیشترین تهدید را متوجه امنیت نظامی کشور می کنند. در بعد راه کارها نیز، راه کارهای بهره گیری از سایر حوزه های راهبردی و تدوین دکترین نظامی جهت کسب و توسعه فناوری فضایی به منظور کاربردهای دفاعی با رویکرد آینده پژوهی با میانگین وزنی 4.1 و 4 بیشترین وزن را بخود اختصاص دادند که می بایست در اولویت برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های آینده میان مدت نظام دفاعی کشور مورد توجه قرار گیرند.

جمهوری آذربایجان باتوجه به داشتن شرایط ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی همیشه مورد توجه بازیگران مطرح بین المللی قرار داشته است و بالطبع آن تحولات داخلی وخارجی این کشور در سطوح مختلف بر محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران تأثیرگذار بوده است. برهمین اساس، بررسی شرایط حاضر جهت اتخاذ تصمیم های درست سیاسی برای رویارویی با سیاست های منطقه این کشور برای ج.ا.ایران جزء ملزومات به حساب می آید. مقاله حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که ایران و آذربایجان در دوره کنونی، در چه زمینه هایی دارای همگرایی و در چه زمینه هایی دارای واگرایی هستند. فرضیه این پژوهش بدین ترتیب است که داشتن یک رابطه صحیح و درست با جمهوری آذربایجان در گرو شناخت عوامل همگرایی و واگرایی منطقه ای می باشد. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و با استفاده از امکانات و منابع کتابخانه ای و اینترنتی جمع آوری صورت پذیرفته است. نتایج این تحقیق بیانگر فراز و نشیب زیاد در روابط بین دو کشور در سالیان گذشته بوده است که بیشتر موانع، اختلافات و مشکلات موجود به ماهیت های نظام سیاسی دو کشور و نیز رقابت آنها در چارچوب نظام های منطقه ای و بین المللی برمی گردد و چنانچه هریک از طرفین بخواهند از شرایط موجود استفاده درست کنند لازم است درکی صحیحی از وضعیت طرف مقابل و رفع موانع و مشکلات داشته باشند.

کشورهایی که از دیپلماسی دفاعی در تأمین انواع نیازمندی های خود ازجمله حوزه پدافند غیرعامل استفاده کنند کمتر مورد تهدید قرار می گیرند.لذا شناخت صحیح این حوزه می تواند کمک موثری در تامین امنیت ملی و منافع کشور نماید. این تحقیق باهدف تبیین نقش دیپلماسی دفاعی در تأمین نیازهای پدافند غیرعامل جمهوری اسلامی ایران انجام شده و ارتباط بین دو متغیر (دیپلماسی دفاعی و نیازهای پدافند غیرعامل) را از طریق جمع آوری اطلاعات منابع کتابخانه ای و اسناد بالادستی مورد بررسی و تحلیل قرارداده است. پژوهش حاضر در حیطه تحقیقات توصیفی و از نوع کاربردی طبقه بندی می گردد و از روش نمونه گیری هدفمند به شیوه گلوله برفی تا رسیدن به آستانه اشباع نظری استفاده می کند. جامعه آماری تحقیق نیز متشکل از معاونین و مدیران حوزه های اجرایی و مطالعاتی مرتبط با دیپلماسی دفاعی و پدافند غیرعامل نیروهای مسلح می باشد. نتایج حاصله حاکی از آن است که نیازهای پدافند غیرعامل مرتبط با دیپلماسی دفاعی شامل: پایش تهدیدات، نیازمندی های انتقال دانش و تجربیات به کشور و نیازمندی های حوزه همکاری های دو یا چندجانبه بین المللی می باشد. همچنین بهره برداری از دیپلماسی دفاعی در تأمین نیازهای پدافند غیرعامل کشور برای دستگاه متولی این حوزه و دستگاه های اصلی تصمیم ساز و تصمیم گیر  سیاسی به منظور رویکردی هم افزایانه در تقویت زیرساخت ها از طریق تأمین نیازها و ملزومات حوزه بین الملل می تواند به نتایج بسیار مثبتی در تقویت وشکوفایی منافع ملی وبین المللی بیانجامد.

قفقاز جنوبی به عنوان جنوب شرقی ترین منطقه اروپا، از بعد ژئوپلتیکی و ژئواکونومیک برای اتحادیه اروپا، آمریکا، روسیه و سایر کنشگران منطقه ای از اهمیت فوق العاده ای برخوردار می باشد. این منطقه در یکی دو سال اخیر، کانون تحولات مهم امنیتی بوده که تهدیدات و فرصت های بالقوه و بالفعلی را برای ج.ا.ایران ایجاد نموده است. لذا پایش تحولات مذکور، شناسایی و تحلیل بازیگران اصلی و پیش بینی آینده های پیش روی منطقه امری ضروری و اجتناب ناپذیر به نظر می رسد. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف شناسایی سناریوهای ناظر بر ترتیبات امنیتی قفقاز جنوبی با تمرکز بر بحران اوکراین و با روش شناسی مرکب آینده پژوهی صورت گرفته است. در این راستا ضمن انجام مطالعات اسنادی و بهره-برداری از دانش ضمنی خبرگان موضوع، تعداد 7 کنشگر اصلی منطقه ای و 3 کنشگر اصلی فرامنطقه ای شناسایی و سپس با منطق ماتریس اثرات متقاطع، تعداد 10 متغیر اولویت دار شناسایی شد و سپس در محیط نرم افزار میک مک میزان اثرات مستقیم و غیرمستقیم آنها محاسبه گردید و در مرحله نهایی مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت. یافته های تحقیق حاکی از آن است از تعداد 10 بازیگر مهم منطقه ای و فرامنطقه ای، دو کشور ترکیه و جمهوری آذربایجان به عنوان عناصر کلیدی و کشور روسیه به عنوان پیشران در معادلات امنیتی منطقه قفقاز جنوبی ایفای نقش خواهند کرد. در پایان تعداد دو سناریو بر مبنای نوع و نحوه عمل بازیگر پیشران منطقه یعنی روسیه ارائه و ترتیبات امنیتی منطقه براساس آن ترسیم و در بخش پایانی ضمن تشریح فرصت ها و چالش های پیش رو، توصیه هایی برای ج.ا.ایران ارائه گردید.

این پژوهش با هدف واکاوی آینده پژوهانه تهدیدات زیست محیطی جمهوری اسلامی ایران در افق 1415 به  روش توصیفی تحلیلی و به صورت موردی زمینه ای انجام شد. شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و با تشکیل شاخص های خبرگی بود که طی آن، 40 عامل مؤثر در حوزه تهدیدات زیست محیطی شناسایی شد؛ سپس با رتبه بندی و تعیین ارزش آنها، درنهایت، 10 عامل اثرگذار با نمره بالاتر از میانگین به عنوان مهم ترین متغیرهای اثرگذار تعیین گردید که با استفاده از نرم افزار Mic-Mac و به کارگیری روش تحلیل ماتریس اثر متقابل تجزیه و تحلیل شدند. یافته ها نشان داد که افزایش شهرنشینی و توسعه صنعتی بیشترین اثرگذاری را بر موضوع پژوهش دارد و بعد از آن، مؤلفه های مسائل اقتصادی(عدم اختصاص منابع پایدار جهت مدیریت بنیادین مسائل زیست محیطی)، عدم وجود قوانین بین المللی بازدارنده(درخصوص نحوه استفاده از رودخانه های مرزی مشترک)، انتشار آلاینده ها و گازهای گلخانه ای، تغییرات اقلیمی  و سیاست های ناصحیح هیدروپلیتیکی بیشترین اثرگذاری را به خود اختصاص داده اند.