ایمان رفیعی پیشوری

اقتصاد معاصر علی رغم ادعای جهان شمولی، به دلیل ابتنای بر ارزش های سرمایه داری نمی تواند الگوی بلامنازعی برای جوامع اسلامی باشد؛ به همین دلیل دانشمندان اقتصاد اسلامی در صدد برآمدند نظریه پردازی خود را بر مبنای ارزش های اسلامی انجام دهند. این مقاله به روش تحلیلی نشان می دهد برای ورود ارزش های اسلامی در نظریات اقتصادی باید شیوه ای نظام مند را در پیش گرفت و به تفکیک کاربرد ارزش در بخش های مختلف اقتصاد توجه نمود. فرضیه مقاله این است که ورود ارزش ها در نظریات اقتصاد اسلامی با توجه به تفکیک میان اهداف اقتصادی و ساختارهای تأمین کننده این اهداف در بخش اقتصاد هنجاری، قواعد رفتاری مطلوب در بخش اقتصاد اثباتی و توصیه های سیاستی در بخش اقتصاد تدبیری قابل بیان می باشد. به این ترتیب که ابتدا ارزش های اسلامی، اهداف نظام اقتصادی اسلام را تعیین می کنند. سپس برای حفظ وضع موجود یا تغییر آن جهت دستیابی به این ارزش ها، باید ساختارهای متناسب شکل گیرد. تعیین الگوی رفتاری مطلوب عاملان اقتصادی، کارکرد ارزش های اسلامی در بخش اقتصاد اثباتی می باشد. در پایان بر اساس ساختار پذیرفته شده در اقتصاد هنجاری و الگوی تعیین شده در اقتصاد اثباتی، سیاست های لازم در اقتصاد سیاستی تجویز می شوند و مورد ارزیابی قرار می گیرند.

در پیشرفت اقتصادی یک کشور عوامل و متغیرهای بی شماری دخالت دارند. برخی از این عوامل به ساختار اقتصادی کشور مربوط می شود و برخی دیگر را می توان مرتبط با ساختار فرهنگی مردم دانست. اتقان کاری و انجام کار با دقت و استحکام لازم، جزو عواملی است که ریشه در فرهنگ کار افراد جامعه دارد و با تعلیمات لازم می توان به اصلاح و نهادینه سازی آن پرداخت. بهبود این متغیر می تواند اثرات متعددی در وضعیت اقتصادی فرد و جامعه به جای نهد که براساس نتایج مقاله که به روش تحلیلی به دست آمده است، این پیامدها برای فرد در سطح مشاغل آزاد شامل حفظ آبرو، افزایش درآمد و ایجاد انگیزه، در سطح مشاغل بنگاهی شامل بهره مندی از پاداش های درنظرگرفته شده، ارتقای جایگاه و پست اجرایی و الگو شدن برای سایر همکاران، و در سطح مشترک بین این دو شامل روحیة مسئولیت پذیری و آرامش قلبی و روحی انسان می باشند. همچنین محکم کاری برای بنگاه نیز اثراتی از جمله افزایش اعتبار بنگاه، کاهش هزینه ها و افزایش سود، ایجاد روابط انسانی در محل کار و افزایش کیفیت محصول تولیدی را به دنبال خواهد داشت. اثرات این امر برای جامعه، عزت و استقلال اقتصادی، بهبود اقتصادی و تراز تجارت خارجی، و تقویت نیروی کار داخلی برشمرده شده است.