احمد عبدالحسینی

آنچه در این نوشتار با رویکرد توصیفی - تحلیلی و به صورت کتابخانه ای در پی آن هستیم ارائه ی الگوی عبرت آموزی از منظر قرآن کریم و تببین دلالت های تربیتی آن است. در این راستا دو سؤال اساسی موردنظر بوده است: اول آن که الگوی عبرت آموزی بر مبنای قرآن چه ویژگی هایی دارد. دوم آن که این الگو چه نقشی در تربیت دارد. نتایج پژوهش نشان داد که الگوی قرآنی عبرت آموزی در رشد سه حوزه بینش، گرایش و کنش افراد تأثیر دارد. در جنبه بینشی انسان مؤمن نه تنها خداوند را آفریدگار تمام عالم هستی می داند بلکه دست تدبیر اراده الهی را در پس تمام قضایای عالم می بیند. از نظر او جهان در حال تحول و تکامل به سوی خدا و هدف غایی موجودات از جمله انسان تقرب به خداوند است. ابتلائات روزمره جزیی از مراحل تکامل هستی است و نهایت جهان تحقق وعده الهی یعنی پیدایش حکومت صالحان حق است. بر مبنای این نگرش، انسان مؤمن گرایش به پرستش خدا، تزکیه نفس، پذیرش آزمون و ابتلائات الهی ،قضا و قدرت و اختلاف و تفاوت ها دارد. تجلی این نوع بینش و گرایش، رفتارهای خاص مؤمن در عرصه های مختلف زندگی نظیر توکل بر خدا، تدبیر در امور، خویشتنداری، انجام عمل صالح، صبر در بلایا و تلاش برای برپایی عدالت اجتماعی می باشد.

پهنه تاریخ ادیان صحنه گفت‌وگوهای مستمر عقل و دین است که سابقه چهره جدید آن تحت عنوان «علم و دین» به اواسط قرون وسطی می‌رسد. با توجه به تفاوت در روش، موضوع و غایت علم و دین، همواره این سؤال بین فیلسوفان و متالهان مطرح بوده است که چه نسبت و رابطه‌ای می‌توان بین آن دو فرض کرد. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی در صدد تبیین رویکرد جامع قرآنی در خصوص نسبت عقل و ایمان بر پایه اصل فطرت و سپس نوسازی مفهوم علم و دین در پرتو آن است. یافته‌های پژوهش نشان داد که با توجه به فطری بودن دانش دینی در هر دو بعد طبیعی و الهی، کار دانشمند تجربی و نبی یک چیز است و آن تعیین دانش دینی فطری انسان در دو بعد طبیعی و الهی با روش مناسب خود: که طبیعتاً مناسب‌ترین روش برای دانشمند تجربی در تعیین دانش دینی فطری طبیعی، مشاهده مستقیم حقایق طبیعت با ابزار حس و تجربه همراه با سنجش عقلی است و مناسب‌ترین روش برای نبی در تعیین دانش دینی فطری الهی، کشف حقایق ورای طبیعت در پرتو وحی همراه با سنجش عقلی است.

هدف این پژوهش طراحی یک الگوی برنامه درسی تربیت دینی و اخلاقی برای دانش آموزان دوره اول متوسطه بر اساس رویکرد ترکیبی عقل و ایمان از منظر قرآن کریم است .روش پژوهش از نوع توصیفی است که در آن پس از تببین مولفه های اصلی رویکرد جامع قرآنی در خصوص نسبت عقل و ایمان،عناصر اصلی برنامه درسی تربیت دینی و اخلاقی با توجه به مدل برنامه ریزی تیلور مشخص گردیده است.نتایج پژوهش نشان داد که اهداف ،محتوا،روشهای تدریس و شیوه های ارزشیابی برنامه درسی تربیت دینی و اخلاقی با توجه به رویکرد جامع قرآنی چگونه باید تعیین شوند و در پایان با توجه به نتایج پژوهش، پیشنهاداتی به مسئولین و متصدیان آموزش و پرورش جهت بهبود عملکرد آموزش های دینی و اخلاقی مدارس متوسطه اول داده شد.