ناصر عارف

انقلاب مشروطه با اندیشه ملی گرایی و تجدّد خواهی و با ایجاد دگرگونی های عمیق در حوزه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی، ساحت ایدئولوژی ملّت درباره انسان، نقش دین در اداره امور جامعه و وطن خواهی را دستخوش تغییرات اساسی کرد و مفاهیم جدید را به گفتمان غالب تبدیل نمود. انقلاب اسلامی نیز با ایدئولوژی توحیدی برای حاکمیت بخشیدن به قانون اسلامی و استقرار نظام سیاسی مبتنی بر دین، جهان بینی ملّت و بنیان های فرهنگی و اجتماعی را دگرگون کرد. «وطن» از جمله موضوعات مشترکی است که در شعرِ این دو انقلاب، متفاوت از مفهوم قدیم آن، با بسامد بالایی به کار رفته است. برای اینکه عناصرِ مهم تأثیرگذار بر وطن دوستی برای حقیقت جویان آشکار شود، در این مقاله، تأثیر ایدئولوژیِ ملی گرایی و دین مداری بر شعر وطنی شاعران این ادوار، با مراجعه به دیوان شعر آنان و آثار تحلیلی مرتبط با موضوع، مورد بررسی قرارگرفت. این پژوهش به روش کتابخانه ای و تحلیلی بوده و نتیجه به دست آمده بیانگر این است:        مفهومِ وطن در اندیشه شاعران دوره مشروطه با تأثیرپذیری از فرهنگ و مدنیّت جهان غرب، ملی گرایی و ناسیونالیستی است و در جهان بینی شاعران انقلاب اسلامی با الهام از آموزه های دینی، اسلام وطنی است و  با پیوند فرهنگ ملی و دینی در انقلاب اسلامی، مفهوم «ایرانی اسلامی» و  تا حدودی ملی گرایی و ناسیونالیستی نیز به کار رفته است.