فاطمه لطفیان امیردهی

تفکر جانبی فرایند کلیشه زدایی از روش معمول اندیشیدن است. برخی از این روش ها شامل «وارونه سازی»، «بدیل سازی»، «تناقض» و «استعاره» با عملکرد تقابل های دوگانه در متن داستانی قابل تطبیق اند. بهره گیری از این روش ها برای ترسیم تقابل های دوگانه داستان نوجوان، می تواند فرصتی برای تمرین مفهوم سازی و نظریه پردازی مخاطب نوجوان فراهم کند. در این پژوهش با بهره گیری از روش توصیفی و داده های کمّی و کیفی، این موضوع در دو ژانر فانتزی و اجتماعی مقایسه شده اند. «بازگشت هرداد»، در ژانر فانتزی، با بهره گیری از روش استعاره و «از دوازده انگشت نکبتی اش » در ژانر اجتماعی، با بهره گیری از روش وارونه سازی، بازنمایی خلاقانه ای از جهان بینی و تعارض های رشد نوجوان دارند؛ با این تفاوت که داستان اول، درفضایی استعاری اما هنجارمند نوجوان را در مسیر مشخصی از نظریه پردازی هدایت می کند؛ اما داستان دوم با رویکردی اجتماعی و انتقادی، با روش وارونه سازی، جهان بینی نوجوان را بر متن غالب می کند و او را در مسیر مفهوم سازی خودانگیخته قرار می دهد.

خودآگاهی زنانه تمرکز بر خود به عنوان یک زن است. در روان شناسی اجتماعی، خودآگاهی صفت پایدار شخصیتی است که برای کنترل جنبه های مختلف خود؛ از جمله جنسیت لازم است. از آنجا که رمان اجتماعی معاصر فارسی با ظهور نسل جدید نویسندگان زن، به ترسیم بحران های هویتی زنان می پردازد، مطالعه روان شناختی مفاهیم هویت سازی مانند خودآگاهی ضروری به نظر می رسد. زویا پیرزاد در رمان «عادت می کنیم» پروژه زنانه نویسی خود را که با سه کتاب آغاز کرده بود، به پایان می برد و با آفرینش شخصیتی مانند «آرزو» ضمن گذر از تعریف کلیشه ای از زن، تکمیل خودآگاهی زنانه را در شخصیت اصلی رمان به نمایش می گذارد. در این رمان، پیرزاد با تحلیل سه مفهوم خودتامل گری، خودبهسازی و خودشکوفایی در متن رمان و جنبه های مختلف داستانی آن، ضمن نمایش بروز جلوه های خودآگاهی زنانه در شخصیت پردازی داستان، تاثیر شناخت صحیح از خود در ساخت هویت مطلوب زنان را در عصر جدید نشان می دهد و همین طور بر کسب استقلال زنانه و فاصله گرفتن از هنجارهای ناکارآمد سنتی صحه می گذارد.