عاطفه سلطانی

شیخ احمد جام از عارفانی است که به رغم نگاه صوفیانه و تلاش در جهت خودسازی فردی و پرورش مریدان و نشان دادن راه و رسم سلوک، به صلاح و رستگاری مردم جامعه از بن جان می اندیشد و در مجالس وعظ و نوشته های خویش موشکافانه کج روی های اجتماعی را گوشزد می کند. این نوشتار به دنبال آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی، برجسته ترین مسائل و موضوعات اجتماعی قرن پنجم را در آینة آثار احمد جام بازکاود. تا کنون بررسی مستقلی دربارة اندیشه های اجتماعی وی (با تکیه بر تمامی آثار او) صورت نگرفته است. رویکرد اجتماعی وی را می توان در موضوعات شش گانة زیر جست وجو کرد: 1. طبقات اجتماعی؛ 2. نهادهای مردمی؛ 3. ملل و نحل؛ 4. مشاغل و پیشه ها؛ 5. آداب و رسوم؛ 6. اخلاق اجتماعی. با بررسی دیدگاه های یادشده در آثار و رسائل وی جلوه هایی از جامعة عصر سلجوقی را می توان دید. با توجّه به سکوت منابع تاریخی، دربار مدار بودن مورّخان و بی اعتنایی ایشان به ساز و کار حاکم بر روابط و قشربندی های اجتماعی، وجود آثار و منابع گران سنگ اشخاص دردمندی چون احمد جام که به دل مشغولی ها و فراز و فرودها و زشتی ها و زیبایی های روابط اجتماعی نگریسته است، فرصت مغتنمی است که جامعة دیروز با برخی نگرش های جامعه شناختی واکاوی گردد.

هدف پژوهش حاضر مطالعه تطبیقی سیاست گذاری آموزشی در زمینه عوامل و شیوه های جذب و انتخاب معلم در ایران و ژاپن بود. برای تجزیه و تحلیل داده ها از الگوی بردی که دارای چهار مرحله توصیف، تفسیر، همجواری و مقایسه است، استفاده شد. جامعه پژوهش شامل کشورهایی است که طی دو دهه اخیر در زمینه نحوه جذب و انتخاب معلم دست به اصلاحاتی زده اند. به همین دلیل، دو کشور ایران و ژاپن به عنوان نمونه تحقیق بر مبنای نمونه گیری هدفمند به دلیل اولویت قائل شدن به موضوع در زمینه نحوه جذب و انتخاب معلم، براساس اسناد و گزارش ها انتخاب شدند. داده های پژوهش از طریق اسناد و مدارک کتابخانه ای، مقالات، گزارش های فصلی و سالیانه برخی سایت های بین المللی مانند یونسکو و سایت های وزارت آموزش و پرورش دو کشور هدف جمع آوری شد. یافته ها نشان داد بیشترین شباهت بین ژاپن و ایران مربوط به پذیرش در آزمون و تعیین صلاحیت برای انتخاب معلم است. یافته دیگر نشان داد تفاوت اصلی بین دو کشور مورد مطالعه مربوط به برگزاری دوره های عملی در مراکز وابسته به دانشگاه تربیت معلم برای تمرین معلمی و انجام پژوهش های مربوط به آن و تعیین صلاحیت برای ورود به حرفه معلمی است. نتایج این تحقیق می تواند به برنامه ریزان و سیاست گذاران آموزشی در گزینش و جذب و برنامه ریزی برای تعیین صلاحیت های لازم برای ورود به حرفه معلمی کمک کند.

نثر عرفانی در سنجش با شعر به سبب حضور خود آگاهی بیش تر، برای واکاوی مؤلفه های زبان عرفان منبعی دقیق تر به شمار می رود. بسیاری از هنجارهای این زبان گرچه به ظاهر در خدمت بیان حقایقی پیچیده و ناگفتنی است؛ امّا یک سره از ویژگی های زبان عامیانه گسسته نیست. این پیوند در گونه ادبی «گفتارنوشت » عمیق تر و آشکارتر است. احمد جام نامقی از عارفان سخنور سده پنجم و ششم است که آثار مکتوب او حاصل گفتارهایی شفاهی برای مخاطبان خاص و عام بوده است. زبان آثار وی ساده و غالباً معطوف به زبان عامه مردم است. در نوشتار حاضر کوشش شده است به روش توصیفی- تحلیلی با پیش چشم داشتن ویژگی های زبان عرفان و زبان عامیانه، همانندی ها و پیوندهای این دو زبان در آثار احمد جام بازشناسی و تحلیل شود. بدین منظور متن های شش گانه مجالس احمد جام بازخوانی و مؤلفه های نزدیک به هم در این دو زبان همراه با شواهد آن استخراج شد. گرچه در نگاه نخست چنین می نماید که بیان ناپذیری حقایق عرفانی موجب پیچیدگی زبان سخنوران صوفیه است؛ امّا با وجود پیچیدگی برخی از آثار عرفانی، پاره ای از این متون با زبان روزمره مردم و عناصر آن پیوندی عمیق دارد. یافته ها نشان می دهد از میان ویژگی های زبان عرفان آهنگین بودن، روایت گری، آشنایی زدایی، چندمعنایی و نزدیکی به زبان مردم در گونه های گفتارنوشت به ترتیب با ویژگی هایی چون شعر و مثل، تمثیل و حکایت، هنجارگریزی آوایی و دستوری، کنایه و واژگان و اصطلاحات خاص لهجه در زبان عامه قابل تطبیق است. افزون بر این صراحت لحن در زبان شیخ جام که سرشار از حس شفقت، تندی، گزندگی و پریشانی است متأثر از صراحت و شفافیتی است که در زبان عامه نسبت به سطوح دیگر زبان بیش تر نمودار است.