فرشته ساعدی

تزیینات به کار رفته در درهای دوره صفویه جزو عناصر شاخص هنری ازنظر تنوع و زیبایی نقوش هستند، نقوش درهای دوره صفوی باهدف ایجاد تأثیرات عمیق زیبایی شناسانه در طرح ها از یک سو و بیان ویژه آن ها از سوی دیگر آگاهانه صورت پذیرفته است. اشکال مختلف در نقوش برای ایجاد ترکیب بندی زیبا بر اساس مضامین و اندیشه خلاقانه هنرمند بوده است. پژوهش حاضر در پی پاسخ دادن به این پرسش است: در درهای صفوی از چه نقش مایه های هنری و ترکیب بندی برای شکل گیری تزیینات استفاده شده است؟ این مقاله درهای صفوی را از جنبه های شیوه اجرا، عناصر تزیینی و مضامین موجود مورد مطالعه قرار می دهد، سپس به روش توصیفی _تحلیلی به مطالعه موردی در چوبی هفت رنگ و در گره بندی مشبک می پردازد. با مطالعه درهای دوره صفوی می توان اذعان داشت که تغییر مذهب درروند شکل گیری نگاه هنرمندان به خلق آثار هنری در جنبه های مختلفی مانند شیوه اجرا، عناصر تزیینی و مضامین در مقایسه با دوره تیموری مؤثر بوده است. در دوره صفویه شاخصه ی اصلی که برای اولین بار در آثار چوبی این دوره رایج می گردد استفاده از منبت کتیبه در بائوی درهاست. به کارگیری اسلیمی های ابداعی و عناصر آن مانند سربند طوقی و اشکال ترنجی همچنین نقش مایه های ختایی (گل ها و غنچه های اناری) و مهم تر از آن استفاده از ترکیب بندی های ترنجی از شاخصه های عصر صفوی است. همچنین حرکت زنجیروار اسلیمی ها یادآور آفرینش انسان در جهان سرگردان و بازگشت دوباره او به مبدأ هستی است. کاربرد فراوان نقوش هندسی ستاره و شمسه را نیز می توان از یک سو با مفاهیمی همچون نور به عنوان تجلی وجود حق و از سوی دیگر آسمان به مثابه موطن انوار و تجلیات الهی نسبت داد. این نقوش بارنگ های ملایم و تضادهای دل نشین در هم می آمیزند و چشم را از کثرت می گذرانند تا به وحدت نائل آیند.

یکی از عواملی که می تواند ارتباط فضای درون و بیرون را برقرار نماید، نورگیر است. نورگیر جدا از نقشی که در جهت روشنایی بخشیدن به داخل ساختمان به عهده دارد در تزیینات معماری اسلامی نیز حائز اهمیت است. هدف این پژوهش: مطالعه ای برای شناخت محتوای هنری و ارزش فرهنگی، اعتقادی و نقوش و طرح به کار رفته در نورگیرهای چوبی امامزاده یحیی و امامزاده عباس ساری است. روش تحقیق توصیفی_ تحلیلی است و اطلاعات لازم برای پژوهش از طریق مطالعات کتابخانه ای و پیمایش های میدانی بدست آمده است. نتایج تحقیق نشان می دهد ویژگی های نقوش نورگیرها دارای اسلوب ها و تکنیک های خاص اجرایی می باشد. که متناسب با هنرهای به کار رفته در آنها است. زمینه به حاشیه و متن تقسیم شده و داخل متن با لچک و ترنج و شمسه طراحی شده و زیر ساخت آثار به صورت درودگری قاب و صفحه و شیوه اجرایی به کار رفته در نقوش، منبت کاری و گره چینی است. روسازی کتیبه ها مسطح، روسازی گل های ختایی مقعر و شیب دار و روسازی اسلیمی ها محدب است.

یکی از تکنیک های تزئینی در ارسی سازی، آینه کاری است. آینه در معماری به منزله عنصری تزئینی و به دلیل انعکاس نور بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است. آینه کاری هنر ایجاد شکل های منظم در طرح ها و نقوش متنوع، با قطعات کوچک و بزرگ آینه به منظور تزیین سطوح داخلی ارسی ها است. حاصل این هنر فضایی است پر تلألو که از بازتاب پی در پی نور در قطعات آینه پدید می آید. هدف از تزیینات آینه کاری در معماری اسلامی علاوه بر زیبایی، القای مفاهیمی چون نظم و وحدت است که در قالب نقوش اسلیمی دیده می شود. آب و آینه همواره نزد ایرانیان نماد پاکی، روشنایی، راستگویی شمرده شده است، شاید به کار گرفتن آینه در نقش یکی از آرایه های تزیینی بنا با این موضوع بی ارتباط نباشد. کمبود منابع مکتوب و مصور در زمینه شیوه اجرایی آینه کاری، ضروری می نماید، شیوه اجرایی این هنر مکتوب گردد تا به راحتی در دسترس آیندگان قرار گیرد. لذا نگارنده با ساخت نمونه ای ارسی با تزیینات آینه کاری سعی در بازنمایی دقیق روش های ساخت و تکنیک های اجرایی مورد استفاده در این هنر دارد تا از این طریق تجربیات خود را در اختیار مشتاقان این هنر قرار دهد. پروژه حاضر از نوع پژوهش های کاربردی می باشد و به شیوه توصیفی_تحلیلی کار شده است.

یکی از تکنیک های تزئینی در ارسی سازی، آینه کاری است. آینه در معماری به منزله عنصری تزئینی و به دلیل انعکاس نور بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است. آینه کاری هنر ایجاد شکل های منظم در طرح ها و نقوش متنوع، با قطعات کوچک و بزرگ آینه به منظور تزیین سطوح داخلی ارسی ها است. حاصل این هنر فضایی است پر تلألو که از بازتاب پی در پی نور در قطعات آینه پدید می آید. هدف از تزیینات آینه کاری در معماری اسلامی علاوه بر زیبایی، القای مفاهیمی چون نظم و وحدت است که در قالب نقوش اسلیمی دیده می شود. آب و آینه همواره نزد ایرانیان نماد پاکی، روشنایی، راستگویی شمرده شده است، شاید به کار گرفتن آینه در نقش یکی از آرایه های تزیینی بنا با این موضوع بی ارتباط نباشد. کمبود منابع مکتوب و مصور در زمینه شیوه اجرایی آینه کاری، ضروری می نماید، شیوه اجرایی این هنر مکتوب گردد تا به راحتی در دسترس آیندگان قرار گیرد. لذا نگارنده با ساخت نمونه ای ارسی با تزیینات آینه کاری سعی در بازنمایی دقیق روش های ساخت و تکنیک های اجرایی مورد استفاده در این هنر دارد تا از این طریق تجربیات خود را در اختیار مشتاقان این هنر قرار دهد. پروژه حاضر از نوع پژوهش های کاربردی می باشد و به شیوه توصیفی-تحلیلی کار شده است.