مجتبی انصاری شهیدی

کهن الگوها از مهم ترین مباحث روانشناسی یونگ است که از خودآگاه و ناخودآگاه انسان حکایت می کند. کهن الگوی آنیما نیز، در مقابل آنیموس، متعلق به جنبه زنانه مردان، در عمیق ترین لایه های درونی و ناخودآگاه مرد، در جهان بینی، تعادل و عدم تعادل روحی او بسیار تأثیرگذار است. مقاله حاضر، به شیوه توصیفی- تحلیلی، این کهن الگو را در شخصیّت «گل محمد» در رمان کلیدر اثر محمود دولت آبادی بررسی می کند. کلیدر که در اصل رمانی تاریخی است، به شیوه واقع گرایانه فضای سیاسی ایران پس از جنگ جهانی دوم بین سال های ۱۳۲۵ تا ۱۳۲۷ را به تصویر می کشد. در لایه های زیرین داستان، آنچه بر فرآیند فردیت شخصیت «گل محمد» تأثیرگذار بوده، گزارش می شود تا جنبه های مثبت و منفی آنیما؛ رسیدن به رشد و کمال، رسیدن به عشق، عمل خارق العاده و قهرمانانه و در مقابل، شهوت خواهی و فرافکنی را به طور محسوس بیان کند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد، اگرچه در برخورد آغازین احساسی «گل محمد» با «مارال»- آنیمای درون وی- جنبه منفی آنیما چون شهوت خواهی شعله ور می شود و زمانی چند، وجود او را فرا می گیرد و گاه گاه به فرافکنی و خشم می انجامد، اما در بزنگاه هایی برای شناخت و تشخیص ناخودآگاه، با میانجی گری میان «من» و «خود»، موجب رشد و تعالی و طی کردن فرآیند فردیت و ایجاد ارتباط میان جنبه منفی و مثبت شخصیت اصلی رمان بوده است.