احمد محمدی نژاد پاشاکی

إنَّ الصحیفه السجّادیه مجموعه قیّمه من أدعیه الإمام السجّاد (ع) التی لها أهمیّه کبیره من الزوایا المختلفه الدینیه والأدبیه. وأحد طرق کشف المعانی ورسالات الإمام المکنونه فیها هو الاستفاده من نظریات علم اللغه والحقول الدلالیه. فالحقل الدلالی هو الذی یقید العلاقات بین الکلمات، بغیه فهم معناها وعلاقتها بالمفهوم العام، بعباره أخری أنَّ نظریه الحقول الدلالیه ترى أنّ المعانی لاتوجد منعزله الواحده تلو الأخرى فی الذهن، ولإدراکها لابدّ من ربط کل معنى منها بمعنى أو معانٍ أخرى.کل هذه الأسباب مجتمعه دفعنا للخوض فی دراسه ألفاظ الأخلاق وفقا لنظریه الحقول الدلالیه، ببحث موسوم ب الحقول الدلالیه لألفاظ الأخلاق الصحیفه السجادیه أنموذجاً. تکمن أهمیّه البحث من شرف موضوعه، حیث إنَّ مادّته الأساس تتعلق بألفاظ الأخلاق التی وردت فی الصحیفه السجادیه والتی تعد قمه عقائدیه وأخلاقیه فی بناء الأمه الإسلامیه ومبتغاها. استفاض الباحث بشرح الحقول الدلالیه لألفاظ الأخلاق فی الصفیحه السجادیه وإبراز جمالیات اللفظه فقد انحصرت ألفاظ الأخلاق عند الإمام السجّاد (ع) فی دائرتین دلالیتین هما الحُسْن والقُبْح، فإذن العلاقات الدلالیه للأخلاق فی الصحیفه السجّادیه تعدّ بمثابه المرآه التی تعکس مضامین النصّ الأدبی عند المبدع.قد احتوى الحقل الدلالی للأخلاق الحسنه فی الصحیفه السجّادیه للإمام (ع) دوائر کثیره، تأتی دائره الحمد والشکر على رأسها کما ارتفع تکرار ألفاظ أخرى کثیره بنسب متفاوته، منها: الاعتذار، طلب العفو، الصدق، العفه، الطیبه، الکتمان، الحصانه، القول الحسن، وطلب الستر، والوقایه، والتضرع. أمّا الحقل الدلالی للألفاظ المرتبطه بالأخلاق المنهی عنها المذکوره فی الصفیحه السجّادیه والتی تبرز المعنى الدقیق للکلمه من خلال وجودها مع العائله اللغویه التی تنتمی إلیها، فعائله التفاخر تحتوی کذلک التباهی والغرور والتکبر والصلف والصلفه.

قرآن کریم نگاهی فراگیر به مساله ی زیبایی دارد، شناخت زیبایی های قرآن با روش ها و شیوه های گوناگون واژگانی، ادبی، بلاغی، مفهومی و تفسیری و... صورت گرفته است. در زبان عربی به ویژه در قرآن کریم هر کلمه، از جایگاه خاص و ویژه ای برخورداراست. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی(کیفی) به بررسی انواع و ساختار مختلف (اذا) به صورت نحوی و بلاغی در آیات قرآن کریم می پردازد. تلاش این پژوهش، آشکار سازی دقیق بسیاری از تعبیرات نحوی و بلاغی است که، (اذا) با تمام کابرد هایش در آن به کار رفته است. دلیل اصلی ، نشان دادن تغییر معنایی (اذا) در حالت خروج از قالب ظرفیه و شرطیه و استقبال و همچنین وجوه بلاغی (اذا) از جهت حتمیت وشک و نیز جانشینی (اذا) با حروف دیگری چون: اذ و متی است که این امر باعث زیبایی شناسی (اذا) می شود. در حالت خروج و جانشینی با توجه به تفاوت ساختاری که(اذا) در آن قرار دارد، مشاهده خواهد شد که، چگونه ساختار جمله باعث تغییر در معنا و زیبایی شناسی آن می شود، و در آخر مستندات قرآنی خود را همراه با دلایل بلاغی هر یک از آن ها مشخص می کند. حاصل از این پژوهش نشان که (اذا) بیشتر در امور قطعی الوقوع بکار رفته است، همچنان که با بررسی این ادات نشان داده شده است که «اذا» با قرار گرفتن در ساختار، متضمن معانی حروف دیگر است و از این رهگذر از نوعی «توسعه معنایی» برخوردار می شود

قرآن کریم به جهت ویژگی های طبیعی خود، از جمله فصاحت و بلاغت بی مانند، سبک و اسلوب ویژه، دلنشینی معانی و مفاهیم و کاربرد دقیق کلمات در قالب های گوناگون جزء منسجم ترین و کامل ترین متن و کلام به شمار می آید که متشکل از واژگان بظاهر ساده و فصیح ولی دارای بار معنایی ژرف و اهداف نهفته و هدفمند است. هر یک از کلمات و آیات قرآن کریم بمنظور هدف خاصی درکنار یکدیگر قرار گرفته اند. مدح و ذم یکی از ساختار های پرکاربرد زبان عربی است. این پژوهش در نظر دارد با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به بررسی انواع و ساختار مختلف (مدح و ذم) به صورت نحوی و بلاغی در آیات قرآن کریم ب پردازد. تلاش این پژوهش، آشکار سازی دقیق بسیاری از تعبیرات بلاغی در غالب نحوی است که، (مدح و ذم) با تمام کابرد هایش در آن به کار رفته است. و در آخر مستندات قرآنی خود را همراه با دلایل بلاغی هر یک از آن ها مشخص می کند. حاصل از این پژوهش نشان می دهد که (مدح وذم) با وجود قرار گرفتن در ساختارهای نحوی متفاوت و با وجود ترجمه های متفاوت از آن از نظر بلاغت و معنا تنها افاده تفخیم و بزرگنمایی می کند و بهتر است که در ترجمه این افعال از واژه هایی که نشان دهنده ی کثرت هستند استفاده کرد.

حافظ ابراهیم، هارون هاشم رشید، قیصر امین پور و یوسفعلی میرشکاک از تراز شاعران ارزشمندِ ادبیّات فارسی و عربی به شمار می روند. هر چهار شاعر، گرایش قوی به ادبیّات ملّی داشته و مضامین و رموز مشترکی را در بین دو زبان خلق کرده اند که درخور توجّه است. حافظ ابراهیم در قصیدة «مظاهرة النّساء» به هوشیاری زنان مصری و تظاهرات آنان برضدّ استعمار، هارون هاشم رشید در شعر «الأمّ الخالدة» به نقش آفرینی زنان فلسطینی و همین طور قیصر امین پور و میرشکاک نیز به طور جداگانه در دیوان های خود حماسه سازی زنان ایرانی را در دفاع مقدّس ترسیم می کنند. در این آثار ادبی، بین روند حوادث و درون مایه، شباهت فراوانی دیده می شود تا آنجا که برخی از ابیات را می توان معادل برخی دیگر دانست. از آن روی که درک متن و محتوا به درک زیبایی های آن بستگی دارد؛ از زاویه سبک شناسی به تطبیق رفته ایم و از آنجایی که نکته مهمّ در سبک شناسی توجّه به بسامد است؛ آثار مورد پژوهش از زوایه زبانی، ادبی و فکری، مورد تحلیل تطبیقی قرار گرفته است.