سیامک باقری چوکامی

آنچه از ادبیات قدرت با همه ابعاد و شئون آن تاکنون در محافل علمی و دانشگاهی و در سطح راهبردی رایج بوده برگرفته و برخاسته از مبانی و مبادی فرهنگی و معرفتی غرب است. حال آنکه جمهوری اسلامی ایران داعیه دار نظام فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مستقل و مبتنی بر مبانی هستی شناسی و معرفت شناسی متمایزی است. ازاین رو، هدف این پژوهش بررسی و تبیین ادبیات قدرت با ظرفیت های فرهنگ تمدنی جمهوری اسلامی ایران است. پرسش اصلی این است که قدرت در بستر نظام فرهنگ تمدنی جمهوری اسلامی ایران معرف چه نوع ادبیاتی است؟ برای دستیابی به این پرسش از روش ترکیبی متوالی - اکتشافی استفاده شده است. در این زمینه، نخست با روش کیفی - کمّی ظرفیت های فرهنگی شناسایی و تأیید شد، سپس با روش کیفی - کیفی ادبیات قدرت استخراج و به وسیله مصاحبه عمقی، تکمیل و تأیید شد.آنگاه یافته های این دو روش با هم ترکیب شدند. نتیجه اجمالی این پژوهش بیانگر آن است که ادبیات قدرت مبتنی بر ظرفیت های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران از حیث منشأ، ماهیت، منبع، ابزار، روش و شیوه، اهداف، ابعاد و انواع، بازیگران، نوع رابطه، توزیع قدرت، راه های کسب و حفظ قدرت، مهار و انتقال قدرت دارای ادبیات منحصربه فرد است که با ادبیات قدرت در غرب تمایز بینادی دارد. مهم ترین نتیجه این پژوهش ابتنای نقطه ثقل و کانونی ادبیات قدرت برپایه فرهنگ تمدنی بر «توحید» است که به مثابه دال مرکزی، سازمان دهنده نظام معنایی، انسجام بخش همه عناصر و مؤلفه های متمایز کننده با دیگر ادبیات قدرت شمرده می شود. 

  در عصر ارتباطات، قدرت تکنولوژی و فناوری به عنوان یکی از منابع قدرت برای مقابله با تهدیدات فضای سایبری برای حکومتها و کشورها مطرح است. با توجه به تغییر ماهیت سنتی قدرت و امنیت و شکل گیری بعد جدیدی از تهدیدات برای کشورها، توجه به اینترنت و فضای سایبری، از ارکان اصلی سیاستگذاریها و تصمیم گیریها در درون دولتها تبدیل شده است و یا خواهد شد. جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از کشورهای با موقعیت ژئوپولیتیکی مناسب در منطقه غرب آسیا، از تهدیدات فضای سایبری مبرا و جدا نیست. لذا توجه به توسعه و پیشرفت در حوزه فضای مجازی و سایبری، لازمه ادامه کشورداری و حکومتداری برای مسئولان است. سئوال اصلی مطرح این است که راهکارهای مقابله با تهدیدات فضای سایبری در توان افزایی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران از منظر ژئوپولیتیک کدامند؟ این تحقیق از حیث هدف کاربردی و از نظر ماهیت و روش تحقیق، توصیفی– تحلیلی و بر پایه روش کتابخانه ای و مصاحبه با 25 نفر از نخبگان حوزه سایبری انجام پذیرفته است. به منظور تحلیل داده ها و ارایه مدل، با توجه به ماهیت و روش تحقیق و ضرورت تحلیل فرامتن، از روش تحلیل محتوای کیفی (تحلیل مضمون) استفاده شده است. نتایج یافته ها نشان می دهند که جمهوری اسلامی ایران از تهدیدات فضای سایبری مبرّا نیست و امنیت ملی کشور از طریق فضای سایبری مورد تهاجم قرار می گیرد و با مخاطراتی مواجه است که راهکارهای بدست آمده در این پژوهش، سبب توان افزایی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران از منظر ژئوپولیتیک خواهد شد.

سازمان های پیشرفته نمادی از رشد تمدنی اند. توسعه و پیشرفت هر سازمانی نیازمند نوعی توان مغزافزاری یا به عبارتی شیوه ای خاص از تفکر جهت تصمیم سازی و تصمیم گیری است. بررسی چگونگی عمق بخشی تفکر علمی در سازمان ها هدف اصلی این نوشتار است. مفروض این است که سازمان هایی در عصر اطلاعات و دانایی موفق اند که تفکر علمی در تمام ساختار و تشکیلات، راهبردها، سیاست گذاری ها، برنامه ریزی ها، مأموریت ها، روش ها و شیوها تعمیق، توسعه و ارتقا یابد. سؤالات حائز اهمیت در این پژوهش عبارت اند از: عمق بخشی تفکر علمی چه سطوحی از سازمان ها را باید دربرگیرد؟ مهم ترین بسترهای زمینه ساز برای عمق بخشی تفکر علمی در سازمان ها کدام اند؟ نتیجه اجمالی این تحقیق این است که عمق بخشی تفکر علمی از رهگذر بسترسازی در ابعاد زمینه ای ساختار سازمانی، که مهم ترین و کلیدی ترین آن فرهنگ و یادگیری دائمی است، و فراهم سازی بسترهای ساختاری و معنایی سازمان حاصل خواهد شد.  

تقوا در ادبیات متعارف مطالعات دفاعی و سیاسی، مفهوم مهجوری است. از رنسانس به بعد، عنصر تقوا به طور کلی از حوزه سیاست، قدرت، امنیت و امور دفاعی کنار زده شد. اگرچه پس از نقدهای فراوان به گفتمان های سخت افزاری نظیر رئالیست ها به عنوان جریان اصلی حوزه قدرت و امنیت، در سه دهه اخیر شاهد ظهور گفتمان های نرم هستیم و در این راستا، مفهومی مانند هویت، جایگاه ویژه ای در حوزه قدرت و امنیت باز کرد؛ اما همچنان به مقوله های معنوی مانند اخلاق و تقوا، آن چنان که در گفتمان اسلامی ارزش راهبردی دارد، توجه نشده و تحقیقات در این زمینه هنوز از جایگاه برجسته ای برخوردار نیست. از این رو، مقاله حاضر به دنبال پاسخ این است که تقوا چگونه در استحکام و مقاوم سازی بُعد ایجابی امنیت ملی تأثیرگذار است؟ روش استدلال در این پژوهش، قیاسی و در چارچوب نظری سنت های الهی است و از روش تحلیل ثانویه به عنوان مکمل بهره گرفته است. یافته اجمالی پژوهش این است که تقوا به مثابه دال مرکزی معنویت و ایمان به مثابه سنت اجتماعی الهی تأثیرگذار بر عناصر سرمایه اجتماعی واحد سیاسی بوده و از این رهگذر با حل مسأله پاسخگویی (کارآمدی) و خواسته های شهروندان، بنیاد امنیت ایجابی را مستحکم می کند. عکس قضیه نیز صادق است؛ یعنی نتیجه محتوم زوال تقوا، زوال سرمایه اجتماعی است که در پی آن، بنیادهای بُعد ایجابی امنیت ملی فروخواهد ریخت.

باورها منشأ و مبادی تمام رفتارهای فردی و اجتماعی است. کسی که جهان و هستی را از او و به سوی او بداند و باور داشته باشد با کسی که چنین مبدأ و معادی اعتقاد نداشته باشد، دو نوع رفتار شاهد خواهیم بود. شهید سلیمانی نیز از این قاعده مستثناء نیست. پژوهش هایی که تاکنون انجام شده به این رابطه کمتر توجه کرده اند. از این رو، هدف این پژوهش بررسی نقش تفسیر و برداشت سردار سلیمانی از جهان هستی بر رفتار اجتماعی اوست. سوال اصلی این مقاله چگونگی امتداد یافتن مبانی هستی شناسی شهید سلیمانی در زندگی مجاهدانه اجتماعی آن است. برای پاسخ به این پرسش از روش توصیفی و تحلیلی و استراتژی تحلیل مضمون استفاده شد. مجموعه سخنرانی های سردار سلیمانی، وصیت نامه، خاطرات و مصاحبه همرزمان او، جامعه آماری این پژوهش را تشکیل می دهند، که از طریق کدگذاری باز تجزیه و تحلیل شد. مهمترین یافته مقاله این است که دال مرکزی هستی شناسی شهید سلیمانی توحید است که همه شؤون زیست فردی و جمعی او را متأثر کرده و از این رهگذر منظومه رفتار مجاهدانه او منهج یا راه نوینی را به مخاطب قرن بیست و یکمی نشان داده است.

هدایت در ادبیات اسلامی دارای مفهوم متعالی است و در مرکز تعریف سیاست در منابع اسلامی قرار دارد و هویت بخش آن می باشد که هم به سیاست تشخّص درونی داده و هم تمایزبخش آن با غیر شده است(تاریخچه). پژوهش در باره هدایت سیاسی برخلاف مقوله هدایت از سابقه زیادی برخوردار نیست به طریق اولی فقد پژوهشی در اندیشه سیاسی رهبر معظم انقلاب نیز مبرهن است(پیشینه). اندیشه سیاسی رهبر معظم انقلاب در خصوص هدایت سیاسی چه الگویی ارائه می دهد؟(سؤال). روشی که برای حصول به این پرسش بکار برده شد، داده بنیاد (گراندد تئوری) با رویکرد استراوس و کوربین است که روشی نظامند را برای پژوهش های کیفی ارائه داده اند(روش). در این پژوهش 548 گزاره منتخب در فرایند کدگذاری باز از بیانات رهبر معظم انقلاب، استخراج شد و با تعمق این گزاره ها، 688 مفهوم یا مضمون بدست آمد. از بررسی مقایسه ای این مفاهیم، 101 مقوله حاصل شد. در کدگذاری محوری، مقوله های شناختی و ادراکی، گرایشی و عاطفی و کنشی و رفتاری از میان این مقوله ها به عنوان پدیده های محوری استنباط گردید و سایر مقوله ها بر حسب نوع ارتباط آنها با مقوله محوری، به عوامل علی، زمینه ای، مداخله گر، راهبردها و پیامدها صورت بندی گردید و در کدگذاری انتخابی، مقوله"انسان سیاسی تراز نظام و انقلاب" به مثابه پدیده مرکزی همه مقوله ها را در حول خود یکپارچه کرده است و بدین ترتیب الگوی هدایت سیاسی در اندیشه سیاسی رهبر معظم انقلاب تدوین گردید.  

کاربرد و اعمال نفوذ در زندگی سیاسی و روابط بین الملل از سابقه دیرینه ای برخوردار است، اما طرح نظریه نرم افزارگرایی، گفتمانی تازه را شکل داده که در چهارچوب آن، مفهوم راهبردی نفوذ و شیوه های اعمال آن مورد بازخوانی، بازسازی و بازتولید واقع شده و درنتیجه چهره جدیدی از نفوذ را شکل داده که نسبت به گذشته به مراتب تأثیرگذارتر و مؤثرتر در تغییر رفتار و ساختار است. این چهره جدید نفوذ، معارضه امریکا با جمهوری اسلامی ایران را وارد پارادایم جدیدی کرده است. ازاین رو، هدف اصلی این پژوهش، شناخت ماهیت نفوذ در عصر نرم افزارگرایی با تأکید بر فاز جدید حملات نرم دشمن در سپهر سیاسی جمهوری اسلامی ایران است. برای دستیابی به این هدف، از روش توصیفی-تحلیلی بهره گرفته شد و جمع آوری داده ها نیز براساس اسناد و مدارک علمی بوده است. براساس تحولات بنیادین قدرت در عصر رواج گفتمان نرم، نفوذ سنتی قابلیت توضیح معارضه دشمن برضد جمهوری اسلامی ایران را ندارد. در این عصر نفوذ از سخت به نرم، و از مضیق به موسع و از بسیط به مرکب و از ساده به پیچیده توسعه یافته است و دولت ها شاهد الگوهای جدیدی از نفوذ نظیر نفوذ تقرب پایه، اغواگرایانه، جاذبه محور و هویت سازند.

اگرچه موضوع و جایگاه اخلاق در مطالعات قدرت و سیاست به واسطه سیطره گفتمان سکولاری در بازه ای طولانی انکار شده بود، به تدریج به ویژه با طرح نرم افزاری قدرت، عناصر اخلاقی توجه بخشی از اندیشمندان علوم اجتماعی را جلب کرده و در حوزه مطالعات قدرت نیز به عنوان یکی از منابع قدرت دانسته شده است. با این حال در مباحث ساخت درونی قدرت کمتر به این موضوع اندیشیده شده است که آیا اخلاق سیاسی م یتواند در استحکا مبخشی درونی قدرت نقش آفرین باشد؟ این مقاله برای پاسخ به این سؤال از رهیافت پیوستگی اخلاق و قدرت با روش توصیف ی تحلیلی و فراتحلیل که روشی برای ترکیب و تلفیق نتایج پژوهش های کمی است )عابدی و همکاران، 1385 : 123 (، بهره گرفته است. هدف این پژوهش تبیین جامع هشناختی 3 کارکردهای اخلاق سیاسی در ابعاد سیاسی اجتماعی قدرت ملی با تأکید بر اندیشه های رهبر معظم انقلاب است. براساس یافته اجمالی تحقیق، اخلاق سیاسی با تحت تأثیر قرار دادن عملکرد، قابلیت و توانایی حکوم تشوندگان، حکوم تکنندگان و نخبگان سیاسی در استحکام و تداوم قدرت در ابعاد مختلف و ایجاد ثبات و پیشرفت مادی و معنوی کشور و همچنین در ایجاد نفوذناپذیری و مقاومت علیه فشارهای بیرونی نقش اصلی و زیربنایی ایفا م یکند.

توجه به تأثیر اخلاق بر امنیت در رویکردهای جدید مطالعات امنیتی افزایش یافته است؛ در حالی که آموزه های دین مبین اسلام از قرن ها پیش سرشار از پیوستگی اخلاق با سیاست و به تبع آن امنیت است. در این میان اولویت های منظومه اخلاق سیاسی جایگاهی والا در نظام سیاسی دارد. اخلاق سیاسی در هر جامعه و هر نظام سیاسی ممکن است تولید قدرت و مشروعیت کند یا موجب امنی ت زدایی و مشروعیت زدایی شود. با توجه به مفروض یادشده، هدف اصلی این تحقیق شناسایی اولویت های اخلاق سیاسی در امنیت نرم جمهوری اسلامی ایران است. اهداف این پژوهش با گردآوری اطلاعات از اسناد و مدارک علمی و به روش پیمایشی به دست آمده است. یافته های میدانی تحقیق بیانگر آن است که به ترتیب مؤلفه های شجاعت و مرعوب نشدن در برابر دشمن، ترجیح منافع ملی، قانو نگرایی، پا یبندی به همبستگی و انسجام ملی، بصیرت و رازداری بیشترین وزن و اهمیت را در منظومه اخلاق سیاسی بر امنیت نرم دارند.

پیش بینی جنگ نرم به دلیل پیچیدگی و تنوع صحنه و دخالت متغیرهای متعدد، امری دشوار می نماید، اما به علت ارزش راهبردی این نوع نبرد و ستیزش، نمی توان آن را نادیده گرفت. لذا مهم نزدیک کردن درک صحیحِ آینده جنگ نرم است که مستلزم چارچوب تحلیلی مناسب برای شناسایی نیروهای پیشران کلیدی آن و چگونگی ساماندهی و چینش آن است. از این رو، پرسش کلیدی مقاله این است که چگونه می توان شکل گیری و وقوع جنگ نرم را پیش بینی کرد؟ روش مورد استفاده در این پژوهش، ترکیبی از تحقیق کتابخانه ای، سناریوپردازی و تحلیل سلسله مراتبی است.

در جامعه شناسی، دو نوع تغییرات اجتماعی معطوف به عرصه سیاست قابل توجه است. تغییر اجتماعیِ روبن ایی و تغییر اجتماعیِ زی ربن ایی. اکثر نظریه پردازان، انقلاب های اجتماعی را با مؤلفه های سخت افزارانه و خشونت آمیز تعریف می کنند. در حالیکه قرآن کریم در توصیف نهضت انبیاء الهی مؤلفه های دیگری را متذکر می شود. از این رو، پرسش اصلی این پژوهش این است که: مؤلفه های شکل دهنده مدیریت تحولات و تغییرات اجتماعی از چه ماهیتی برخوردارند و قرآن کریم بر کدام مؤلفه های مدیریت تغییرات را ترجیح می دهد؟ روشی که مورد استفاده قرار گرفت، "" پارادایم کیس"" است. این روش برای موضوعاتی که از اعتبار و اهمیت پیشینی برخوردارند، کاربرد مؤثری دارد. مهمترین نتایج این تحقیق این است که: براساس آموزه های قرآنی، مؤلفه های نرم افزارانه ی مدیریت تغییرات اجتماعی دارای ارزش راهبردی است. با توجه به مطالعه موردی، گفتمان نرم افزارانه حاکم بر سیاست ها و اقدامات حضرت موسی (ع) رمز پیروزی آن بر مدیریت بحران فرعون بوده است. واژه های کلیدی: اسلام، قرآن کریم، حضرت موسی (ع)، فرعون، تغییراجتماعی، مدیریت ادراک، تصویر سازی.