ناهده فوزی

عبدالوهاب بیاتی، شاعر پیشتاز عرب و محمد رضا شفیعی کدکنی، ادیب، ناقد، شاعر و نویسندة توانمند فارسی در این عرصه جلوه ای از تطبیق و داوری را می نمایانند؛ چنانکه بین اشعار شفیعی کدکنی و البیاتی وجوه مشترک بسیاری در زمینه های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و به ویژه ادبی وجود دارد. آشنایی دیرینة شفیعی کدکنی با آرا و دیدگاه های البیاتی از رهگذر مطالعه، ترجمة آثار او و نیز شیفتگی اش نسبت به البیاتی سبب شد تا اشعار وی را به عنوان نمونة برتر و شخصیت او را به مثابه الگو قرار دهد و حتی در برخی موارد از وی تأثیر پذیرد و در مواردی دیگر، مشابه او بسراید. این تحقیق با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و عمدتاً براساس نظریة بینامتنیت و با بررسی شواهد، به دنبال اثبات این فرضیه است که وجوه اشتراک در اشعار این دو ادیب، اتفاقی نبوده و حاکی از اثر پذیری شاعر معاصر فارسی از ادیب توانمند عرب است.

یعتبر موضوع الشّهید والشّهادة من أقدم الموضوعات فی أدب المقاومة والّذی تطرّق إلیه معظم الشّعراء الملتزمین منذ غابر الأزمان إلى یومنا الرّاهن، وفی أیّامنا الرّاهنة طرق إلی هذا الموضوع شعراء کلّ من فلسطین المحتلّة وإیران الأبیّة نظراً لتقاربهما الثّقافی والسّیاسی وخلقوا لوحات جمیلة حول أدب المقاومة. «أحمد دحبور» الشّاعر البارز الفلسیطینی و«سلمان هراتی» الشّاعر الکبیر الإیرانی من هؤلاء الشّعراء الملتزمین الّذین استطاعوا من خلق أجمل اللّوحات فی هذا المیدان. والسّؤال الّذی یُطرح هنا ما هی القواسم المشترکة وما هی الفوارق الکامنة بین مضامین هذین الشّاعرین الکبیرین فی وصف الشّهید والشّهادة؟ تمّ الإجابة على هذا التّساؤل الهامّ على أساس المنهج التّوصیفی – التّحلیلی ونظراً إلى أشعار الشّاعرین وتمّ التّوصل إلى هذه النّتیجة بأنّ «أحمد دحبور» یرى مصرع الشّهید فی میادین القتال غمّا لا یوصف وألما لا یوازیه ألم، ومن ثمّ یقیم له مراسم الحداد، غیر أنّ «سلمان هراتی» لا یحب بل لا یجوز الحداد على الشّهید. ثمّ إنّ للشّاعرین رأیا واحداً فی خلود الشّهید وکونه حیّاً ولکنّه نظراً لأوضاع الحرب ونوعیّة النّضال فی کلّ من البلدین یختلف نوعیة التّعبیر عن أمل الشّهادة لدی الشّاعرین.

عشق و عرفان رابطه بسیار نزدیکی با هم دارند، که در ادبیات عربی و فارسی شاعران زیادی به این دو مقوله پرداخته اند. عارفانه های بیاتی و سپهری بیانگر رویکرد عرفانی آن ها در اشعارشان است. با بررسی در اشعار این دو شاعر، رنگ و بوی عرفان شرقی و اسلامی به خوبی هویداست، و نشان دهنده آن است که هر دو از عرفان شرقی و اسلامی متأثر بوده اند. این پژوهش بر آن است تا با روش توصیفی تحلیلی، به کشف مضامین مشترک عرفانی موجود بین اشعار این دو شاعر همچون: نگاه نوین، تکثرگرایی دینی، آرمان شهر، بشارت دهنده، زیستن در حال و مرگ، بپردازد و با بررسی تجلّی عرفان شرقی و اسلامی در اشعار آن ها نگاه تازه ای از این دو شاعر را ارائه دهد.

یُعتَبر استخدام الرمز من أبرز المظاهر الفنیّه فی القصّه القصیره جدّاً التی تساعد فی تکثیف الحدث والموضوع، وتجعلها ذات فاعلیه فی عملیه تثقیف المتلقّی ودفعه للمشارکه فی عملیه السرد. ولقد وظّف القاصّ العمانی هذه الظاهره من أجل الوصول إلی أهدافه الثقافیّه والاجتماعیّه. تهدف هذه الدراسه إلی الوقوف علی التجربه القصصیّه العمانیه ممثّله بتجربه الکاتب ولید النبهانی، وذلک للتعرّف علی کیفیّه توظیف الکاتب للرموز توظیفاً فکریاً وجمالیاً؛ بدءاً بدلالات العنوان الغامض، وتوظیفه للنصوص المثیره الملغّزه ذات التأویلات المختلفه؛ من أجل تفعیل ثقافه القرّاء عن طریق فکّ الرموز والشفرات. وإنّ انتهاج مبدأ الرمزیّه کوسیله واستخدم رموز متنوّعه یشکّل تحدّیاً للقارئ. کما تسعی هذه الدراسه إلی التعرّف علی مقاصد الکاتب من وراء اختیار موضوعاته القصصیّه وعرضها بصوره رمزیه فی قالب القصّه القصیره جدّاً. ولقد اعتمدنا فی الدراسه المنهج الوصفی- التحلیلی المناسب للجنس الأدبی. وأخیراً، تبیّن لنا أنّ الرموز التی وظّفها القاصّ کان لها تأثیر فعّال فی التکثیف؛ إمّا بالتعبیر الرمزی الشامل الذی یأخذ مساحه العمل القصصی کلّها، أو بالتعبیر الرمزی الجزئی علی شکل لمسه فنیّه مرکّزه. ولجوء القاصّ إلی استخدام أنواع مختلفه من الرموز الطبیعیه والدینیه والتاریخیه، کان بحثاً عن مضامین وأشکال تکون معادلاً موضوعیّاً لما یختزنه فکره. کما ثبت لنا أنّ الکاتب استطاع أن یستخدم هذا الجنس الأدبی المغلّف بالرمزیّه بمقصدیّه ماهره للوصول إلی أهدافه، وبثّ رؤاه الانتقادیه؛ فهو یحارب الخرافات والمعتقدات البالیه، ویحثّ الأدباء والنُّقّاد علی الاهتمام بالأنواع الأدبیه المختلفه. کما یُسلّط الضوء علی الفساد الاقتصادی والظلم الاجتماعی المتفشّی، ویعارض الأنظمه السیاسیه المستبدّه. هذا إلی جانب دعوته للجیل الجدید للتعرّف علی التراث العمانی والمحافظه علی میراث الأجداد.

یکی از انواع شاخه های ادبی و هنری، نوع پایداری یا مقاومت است. در این میان، شاعران و هنرمندان بسیاری این گونه را برگزیده اند. مصطفی وهبی التل از شاعرانی است که این سبک ادبی را برگزیده است. این نوع ادبی و هنری، در پوسترها مربوط به جنگ ها نیز دیده می شود. این پژوهش به دنبال بررسی عناصر بلاغی در شعر پایداری وهبی و پوسترهای دفاع مقدس است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای است. بررسی ها نشان داد شاعر با استفاده از ترفند پارادوکس، توانسته دست به بازآفرینی مفاهیم و برجسته سازی واقعیات تلخ ملت و وطنش بپردازد. در رابطه با نوع تشبیهات مورد استفاده شاعر در مجموع می توان گفت که بیش تر تشبیهات وی، از نوع مبتذل و سطحی هستند؛ چراکه طرفین تشبیه و ادات و حتی در مواردی وجه شبه در آن کاملاً محسوس بوده و آورده شده است. می توان گفت که شاعر در زمینه ی استفاده از عنصر ادبی تلمیح، چندان در عمق حرکت نکرده و درک و دریافت این گونه تلمیحات در شعر وی نیاز به کوشش چندانی ندارد. نکته ی قابل تأمل در رابطه با انتخاب اوزان عروضی این شاعر، استفاده از اوزان عروضی مختص به خمریه و یا غزل جهت طرح مسائل ادبیات مقاومت است. شاید بتوان گفت که قبل از بررسی هرگونه مضمون ادب مقاومت در اشعار این شاعر و نیز تناقضات موجود در آن، می توان این تناقض مضمونی و ساختاری را دید. نکته ادبی متمایز اشعار عرار و نیز نقطه ثقل و نقطه عطف تحلیلی اشعار وی، در پدیده کاربست صور بیانی مضاعف و تزاحم تصاویر رقم خورده است. اهداف پژوهش: بررسی اسلوب های بلاغی و پارادوکس در اشعار پایداری مصطفی وهبی التل. بررسی عناصر مقاومت در پوسترهای دفاع مقدس. سؤالات پژوهش: مصطفی وهبی التل در اشعار پایداری خود از چه اسلوب های بلاغی استفاده کرده است؟ عناصر مقاومت و پایداری چه بازتابی در پوسترهای دفاع مقدس دارد ؟

إن العناصر الخمسه لهیکل القصیده التی تمثل نظره النقد العربی القدیم إلی هیکل القصیده، هی الافتتاح، والرحله، والتخلص، والتناسب، والخاتمه؛ لها أهمیتها فی دراسه هیکل القصیده عند الحبوبی.لأنه ومعاصریه لم یخرجوا علی هذه العناصر، وإنما عملوا علی استمرار وجودها وتقلیدها ومراعاه قواعدها کما ذکرتها کتب النقد، بما أن هذا الهیکل وتلک العناصر تمثل نموذجا موروثا یسعی الشاعر إلی بلوغه وإدراک أسراره وجمالیاته الفنیه. فنری الحبوبی قد برع فی التقاط نقطه البدءِ والمضمون ووفی خواتیم قصائده، وظهر ذکاؤه فی توظیف المناسبه ومحیطها توظیفاً فنیاً بارعاً. وهو مایبدو واضحاً فی مطالع مراثیه خاصه، وفی بعض مطالع غزله حیث اهتم الشاعر بمطالع قصائده اهتماماً بالغا.ففی هذه المقاله ولأجل تبین القیم الجمالیه فی شعره نرکّز الضوء علی أهم عناصر شعره، لنکشف عن ملامح من شاعریته ونجعلها تحت المجهر. 

یعتبر أدب المقاومه الفلسطینیه جزءاً مهماً لا ینفصل عن الأدب المعاصر والانتفاضه، وبسبب تجذره فی الواقع، فهو من أنقى الأمثله لأدب المقاومه عبر التاریخ. وهذا النوع من الأدب فرع من الأدب الملتزم فی الأراضی المحتله بسبب مخاوف الشعب وتعرضه للظلم ومقاومته وکذلک بسبب تکوینه فی سیاقات مثل الظلم والاغتصاب والاستبداد والخنق والقمع ولذلک فهو یتمتع بمکانه عالیه. ومسأله المقاومه ضد المحتلین، بسبب تسجیل نضالات شعوب الشرق بسبب القواسم والمعتقدات السیاسیه القائمه بین الشعبین الإیرانی وفلسطین، کواحده من الموضوعات المرکزیه لشعر الثوره الإسلامیه. فی أعمال کثیر من الشعراء الملتزمین والثوریین. فی هذا المقال، سنعتمد على النهج المقارن لشعر جواد جمیل الشاعر العراقی البارز، وسید علی موسوی کرمارودی ونصرالله مردانی، شعراء الثوره الإسلامیه البارزون، لدراسه المواضیع المشترکه لهؤلاء الشعراء فی مواجهه الاحتلال الفلسطینی. ویشجع الشعراء الثلاثه، جمیل وکرمارودی ومردانی، المقاتلین الثوار، وفی هذا الصدد ینظر الرجال ذوو وجهه النظر الخاصه إلى انتصار الشعب الفلسطینی بقیاده الإمام الخمینی وتطبیقاً لتوجیهاته. وقد أثنى الشعراء على مقاومه الشعب الفلسطینی وصموده. إن مناهضه الاستبداد وطرد مغتصبی فلسطین تمثل تطلعات الشعراء الثلاثه.

لقد جرّب الشاعر السوری المعاصر عمر أبوریشه، المدارس الأدبیه الکلاسیکیه والرومانتیکیه جاعلاً بذلک التراث القیم للشعر العربی مرتکزا له ومضی قدما فی مسیرته التکاملیه الشعریه مستخدما أسالیب وتقنیات الشعر الغربی، کما جرّبَ اللغه الرَّمزیه وتقنیه القناع فی قصیدته الخالده "النسر" من خِلال رَحلاته العدیده ودراسته لأعمال الأدباء الغربیین مستلهماً مِن شعراء الرمزیه، بمن فیهم الأمریکی إدغار آلن بو والفرنسی تشارلز بودلر.والنسر استخدم منذ العصر الجاهلی وإلى الآن فی الأدب العربی کرمز للقوه والکبریاء، ویعتبر فی هذه القصیده مصداقاً للعدید من الرموز.فهو یرمز من جههٍ إلى السموّ الذاتی للشاعر ومقدرته الفائقه علی مواجهه الصعاب وخیبات الأمل، ومن جههٍ أخری فهو رمز الشعب السوری وکذلک قناع للوطن العربی بوجه عام.لذلک فقد ارتأینا أن نختار هذه القصیده التی تعکس هاجس الحداثه لدی الشاعر، فی سبیل النقد والدراسه.

ادبیات پایداری از شاخه های مهم ادبیات با تأکید بر مفاهیمی همچون ایستادگی، مقاومت، وطن پرستی، نفی استبداد و استکبار است که عمدتاً به سبب شرایطی همچون جنگ، اشغال نظامی، اختناق، استبداد و سرکوب و مواردی مانند دردهای مشترک، ایستادگی برای آزادی، ستایش جان باختگان و ترسیم آینده ای روشن محورهای مشترک آن می باشد. مسأله مهم، کاربست مؤلفه های ادبیات پایداری در ادبیات جوامع مختلف است. به بیانی دیگر، عمده شاعران و نویسندگانی که حوادثی همچون جنگ و اشغال نظامی و سرکوب و ... را از سوی نیروهای بیگانه و حتی عناصر مستبد داخلی تجربه کرده اند، مؤلفه های مختلفی را در آثار نظم و نثر خود بکار برده اند. این مقاله با استفاده از روش تطبیقی درصدد بررسی مؤلفه های ادبیات پایداری در شعر طاهره صفّارزاده شاعر ایرانی و مصطفی وهبی التل شاعر و نویسنده اردنی است. فرضیه مقاله حکایت از این موضوع دارد که سه مؤلفه تلاش برای آزادی وطن، دعوت به مبارزه و پایداری و استکبارستیزی مؤلفه های مشترک ادبیات پایداری این دو شاعر است. یافته های مقاله با استفاده از روش تطبیقی نشان داد هر دو نویسنده برای تبیین مؤلفه وطن دوستی از اسطوره های دینی بهره برده اند. در خصوص مؤلفه دعوت به مبارزه، هر دو شاعر از سه رویکرد استفاده کرده اند. نخست؛ ایجاد امید و وحدت در میان مبارزان، دوم؛ ترسیم آینده ای روشن و سوم؛ گرامی داشت شهدای مقاومت و ایستادگی. نهایتاً در خصوص مؤلفه استکبارستیزی هر دو شاعر ابتدا اشغالگران را به جانورانی ددمنش و درنده تشبیه و سپس مبارزان را به نوعی دعوت به انقلاب می کنند.