آرام تیرگر

اهداف: راه اندازی کتابخانه ملی دیجیتال پزشکی یکی از سرمایه گذاری های علمی کلان طی سال های گذشته است. هدف از انجام این مطالعه پی بردن به اثربخشی این مداخله علمی از طریق بررسی الگوی استنادی در پایان نامه های دانشجویان پزشکی طی سال های 1386 تا 1389 (یک سال قبل تا دو سال بعد از دسترسی) بود. روش ها: این مطالعه مقطعی تحلیلی در سال 1390 روی 219 پایان نامه دانشجویان پزشکی عمومی دانشگاه علوم پزشکی بابل، دفاع شده از فروردین 1386 تا اسفند 1389 به اجرا درآمد و همه موارد به صورت سرشماری وارد مطالعه شدند. به منظور جمع آوری اطلاعات، رونوشتی از بخش منابع و ماخذ پایان نامه های موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهیه شد. اطلاعات کتاب شناختی استنادها براساس نوع منبع، زبان و زمان نشر اثر در برگه های ورود اطلاعات ثبت شد. داده ها با کمک نرم افزار آماری SPSS 16 و آزمون های آنالیز واریانس و T مستقل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها: منابع مورد استفاده و مورد استناد توسط دانشجویان در مجموع 219 پایان نامه مورد بررسی 10916 منبع بود. میانگین تعداد منابع مورد استفاده در پایان نامه های دانشجویان پزشکی طی سال های 1386 تا 1389 افزایش داشت. میزان استفاده از کل منابع و همچنین تعداد مجلات مورد استفاده در پایان نامه ها بین سال های 1386 تا 1389 از اختلاف آماری معنی داری برخوردار بود (05/0>p). نتیجه گیری: افزایش میانگین تعداد منابع مورد استفاده، افزایش سهم مجلات و افزوده شدن بر تعداد منابع انگلیسی در پایان نامه های پزشکی طی سال های مذکور، نشان دهنده اثرات مثبت بهره برداری از کتابخانه ملی دیجیتال پزشکی ایران بر رفتار استنادی دانشجویان پزشکی است.

اهداف: سواد اطلاعاتی مجموعه ای از مهارت ها و توانایی ها برای جست وجو، ارزیابی و استفاده موثر از اطلاعات است. امروزه حجم عظیمی از اطلاعات در محیط دیجیتال منتشر می شود که ضرورت استفاده از اطلاعات الکترونیک را اجتناب ناپذیر می سازد. هدف این پژوهش، ارزیابی سواد اطلاعاتی و مطالعه اثربخشی یک اقدام مداخله ای به صورت کارگاه نظری- عملی در دانشجویان تازه وارد دانشگاه علوم پزشکی بابل بود. روش ها: این مطالعه نیمه تجربی در کلیه دانشجویان تازه وارد دانشگاه علوم پزشکی بابل در سال تحصیلی 91-1390 که برای شرکت در کارگاه آموزشی کتابخانه مرکزی دانشگاه ابراز علاقه کرده بودند انجام شد و 50 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده وارد مطالعه شدند. به منظور جمع آوری داده های موردنظر پرسش نامه محقق ساخته ای مشتمل بر سه بخش اطلاعات فردی، آگاهی های مرتبط با فعالیت کتابخانه ها و سطح سواد اطلاعاتی طراحی شد. برای پردازش داده ها از نرم افزار آماری SPSS 16 و آزمون های آماری T زوجی و ویلکاکسون استفاده شد. یافته ها: میانگین سطح سواد اطلاعاتی دانشجویان قبل از آموزش 98/0±82/0 بود که بعد از آموزش به 60/2±76/4 افزایش یافت (008/0=p). تنها 9 دانشجو (18%) پیش از آموزش با خدمات کتابخانه های دانشگاهی آشنا بودند که این تعداد بعد از آموزش به 38 نفر (76%) رسید (001/0=p). نتیجه گیری: مداخله آموزشی از طریق آموزش کتابخانه ای در سواد اطلاعاتی دانشجویان تازه وارد به دانشگاه موثر و موجب افزایش آن است.

اهداف: بررسی وضعیت استفاده از منابع در کتابخانه ها گویای ضعف آشنایی و نقصان مهارت دانشجویان در بهره مندی از منابع است. طبق نتایج برخی تحقیقات، اجرای برنامه های آموزشی در این زمینه، به طور موثری موجب بهبود توانایی آنان در استفاده از منابع می شود. هدف این مطالعه، بررسی اثر مداخله آموزشی بر استفاده از منابع کتابخانه ای در دانشجویان تازه وارد بود. ابزار و روش ها: این مطالعه مقطعی در میان 200 نفر از دانشجویان رشته های پزشکی، مامایی و پرستاری دانشگاه علوم پزشکی بابل، ورودی سال 1392 در نیم سال اول سال تحصیلی 93-1392 به اجرا درآمد. دانشجویان براساس سابقه شرکت در کارگاه آشنایی با کتابخانه در آغاز ورود به دانشگاه، به دو گروه مورد (136 نفر) و شاهد (64 نفر) تقسیم شدند. برای جمع آوری داده ها از فرمی محقق ساخته استفاده شد و تعداد امانت کتاب طی یک سال و همچنین تعداد روزهای تاخیر در استرداد کتاب به عنوان شاخصی برای بررسی عملکرد دانشجویان در نظر گرفته شد. داده ها به کمک نرم افزار SPSS 18 و با استفاده از آزمون های مجذور کای و T مستقل مورد تحلیل قرار گرفت. یافته ها: از 4865 مورد امانت کتاب، به طور متوسط 2/22±0/26 کتاب توسط دانشجویان آموزش دیده (گروه مورد) و 8/18±9/17 کتاب توسط دانشجویان گروه شاهد امانت گرفته شد (05/0p<). از نظر تاخیر در استرداد کتاب ها نیز گروه مورد با میانگین تاخیر 7/171±2/151 روز در مقایسه با میانگین 5/136±0/122 روز نسبت به گروه شاهد از تاخیر بیشتری برخوردار بود (05/0p<). نتیجه گیری: اجرای دوره آموزشی آشنایی با کتابخانه در زمان ورود دانشجویان به دانشگاه، با اثرات مثبت و معنی داری در استفاده از منابع علمی همراه است.

ارگونومی، بطورخلاصه علم متناسب سازی کار برای نیروی کار با هدف کسب حداکثر بهره وری، امنیت، آسایش و رضایت تعریف می شود. مسلماً کار در دیگر مکان ها و توسط افرادی غیر از کارگران نیز انجام می پذیرد. بنابراین متناسب سازی مکانی مانند بیمارستان و برای افرادی مانند سالمندان که با انواع ناتوانی ها و محدودیت ها روبرو هستند، امری بدیهی و ضروری است. با توجه به روند رو به رشد جمعیت سالمند در کشور و از سویی حجم بالای مراجعه این گروه سنی به بیمارستان ها و مراکز درمانی، این مقاله بر آن است، با معرفی ناتوانی های این گروه و ارائه برخی ملاحظات ارگونومیک، درصدد کاستن از مشکلات آنان است. بطور قطع، اجرای توصیه های ارگونومیک، برای سالمندان در بیمارستان ها و دیگر مراکز درمانی قادر به ارتقاء ایمنی، آسایش، استقلال، رضایت و آسایش آنان خواهد شد.

سابقه و هدف: سالمندی مرحله ی اجتناب ناپذیری از زندگی است که اغلب با محدودیت ها و ناتوانی هایی همراه است. تأمین شرایط متناسب با ویژگی های سالمندان می تواند زندگی توأم با سلامت نسبی و آسایش و استقلال را برای آنان فراهم سازد. با توجه به نقش مساجد در تأمین سلامت اعم از سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی؛ این مطالعه به بررسی تناسب ساختاری مساجد با ویژگی های سالمندان پرداخته است. روش کار: این مطالعه ی مقطعی طی تابستان سال 1395 در 30 مسجد از مساجد شهر سبزوار به کمک چک لیستی محقق ساخته با 70 سؤال، انجام گرفت. در طراحی چک لیست از مؤلفه های ساختاری فضاهایی مانند منزل، کلیسا و پارک های دوستدار سالمند استفاده شد؛ و نظرها و توصیه های چند متخصص ارگونومی، سالمندشناسی و مهندس ساختمان نیز در نظر گرفته شد. در تحقیق حاضر شرایط بخش های مختلف مساجد ازجمله شبستان ها، سرویس های بهداشتی، وضوخانه، راهروها، راه پله ها و ورودی ها نیز ارزیابی شد. در این پژوهش همه ی موارد اخلاقی رعایت شد. علاوه براین، نویسندگان مقاله هیچ گونه تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها: تقریباً 50 درصد از مراجعه کنندگان به مساجد سالمند بودند. میانگین تعداد پله ها از بیشتر بودن آنها برای بخش های زنانه حکایت داشت. دسترسی به وسایل نقلیه ی عمومی برای حدود 70 درصد از مساجد فراهم بود. در هیچ یک از مساجد، درهای ورودی دارای شرایط هم سطحی در بیرون و درون نبود. بررسی مسیرهای تردد ازنظر وجود رمپ، گویای شرایط نامناسب حدود 80 درصد از مساجد بود و سرویس های بهداشتی و وضوخانه ها نیز در بیشتر موارد شرایط مناسبی نداشت. نتیجه گیری: با وجود برخورداری مساجد از برخی ویژگی های مطلوب ساختاری مانند شرایط مناسب در کف محوطه و درون بنا، یا وضعیت روشنایی و حرارتی خوب، در مواردی مانند سرویس های بهداشتی، پله ها و مسیرهای تردد نیاز به مداخله است. بنابراین، نبود تناسب ساختار فیزیکی مساجد برای سالمندان با توجه به رشد جمعیت این گروه سنی در ایران، از ضرورت اعمال ملاحظات ارگونومیکی به منظور حفظ آسایش، استقلال و ارتقای ایمنی آنان حکایت دارد.

قرآن کریم از آغاز نزول تاکنون، سرچشمه ی بی پایان علوم و معارف اسلامی بوده است. همچنین، برای ما مسلمانان بیانات و سیره ی پیامبر و امامان(ع) نیز از دیگر منابع ارزشمند در شناسایی راه و رسم زندگی به شمار می رود. هدف از انجام این بررسی، تعیین میزان استفاده از آیه های قرآن کریم و روایت های معصومان(ع)، طی فرآیند آموزش درس های تئوری، در میان دانشجویان علوم پزشکی بوده است. مواد و روش ها: این بررسی به شکل مقطعی برای تمام کلاس های تئوری یک دانشکده ی پیراپزشکی به اجرا در آمد. برای جمع آوری داده ها، از فرم جمع آوری محقق ساخته ی متناسب با هدف های پژوهش استفاده شد، که در آن، اطلاعات مربوط به چگونگی استفاده و همچنین دفعه های استفاده از آیه ها و روایت ها در هر کلاس درسی و یا مطلب آموزشیِ مربوط به هر جلسه، به طور مجزا و برای هر استاد به صورت اختصاصی با کمک دانشجویان آموزش دیده ی حاضر در کلاس، ثبت گردید. از شرایط ورود استادان در این مطالعه، دارا بودن دست کم یک سوم از کلاس های طول ترم، بوده است. یافته ها: نتیجه های حاصل از حدود 900 جلسه ی آموزشی، از 92 کلاس درسیِ متعلق به هفت رشته ی تحصیلی و 58 تن از استادان دانشکده ی پیراپزشکی، نشان داد که در مجموع، در 81 جلسه ی آموزشی، دست کم یک بار از آیه های قرآن کریم؛ و در 99 جلسه، دست کم یک بار از روایت های معصومان(ع) استفاده شده است. در 17 و 22 مورد از کلاس ها، استفاده ی بیش از یک بار نیز دیده شده است. در مجموع، توزیع فراوانی نسبی موارد استفاده از آیه ها و روایت ها در مدرسان مرد و زن نیز گویای تشابه استفاده ی آنان بوده است. نتیجه گیری: علی رغم اینکه استادان بسیاری از آیه ها و روایت ها در کلاس های تئوری استفاده می کنند، اما هنوز حدود بیش از 50 درصد استادان علوم پزشکی در بیش از نیمی از کلاس های درسی، از آیه ها و روایت ها استفاده نمی کنند. از این رو استفاده از آموزه های قرآن و روایت ها در متن های درسی، به تناسب آن درس ها، پیشنهاد می شود.

نهج البلاغه پس از قرآن کریم، یکی از کتاب های بسیار مهم برای هدایت و انسان سازی؛ و سرشار از توصیه های مربوط به سلامت است. هدف این پژوهش، تعیین میزان بهره گیری از این کتاب ارزشمند در تولیدهای علمی علوم پزشکی است. مواد و روش ها: پژوهش حاضر به صورت مقطعی، روی بخشی از بروندادهای علوم پزشکی (پایان نامه های پزشکی و دندانپزشکی، مجله ها و مقاله های علوم پزشکی) و همچنین یک دوره ی 16 ساله از سلسله همایش های بهداشت محیط، انجام شده است. داده ها به روش تحلیل استنادی و به کمک چک لیست محقّق ساخته جمع آوری؛ و برای پردازش داده ها از شاخص های آماری توصیفی و استنباطی استفاده شده است. این پژوهش تمام موارد اخلاقی مرتبط را رعایت نموده است. یافته ها: بررسی 20776 منبع استفاده شده در 511 پایان نامه، نشان داده که در هیچ موردی، از نهج البلاغه استفاده نشده است. همچنین یافته های حاصل از استخراج 19069 منبعِ استفاده شده در 876 مقاله ی منتشرشده طی 22 سال، در مجله ی فارسی دانشگاه علوم پزشکی بابل، گویای این است که فقط در دو مقاله از این کتاب استفاده شده است. بررسی 2928 خلاصه ی مقاله ی عرضه شده در دوره ی 16 ساله ی همایش بهداشت محیط، نیز نشان داده که فقط یک خلاصه ی مقاله با موضوعی مرتبط با نهج البلاغه منتشر شده است. نتیجه گیری: با وجود نقش اثرگذار توصیه های مذهبی بر سلامت، به ویژه آنچه در کتاب نهج البلاغه بر آن تأکید یا به آن اشاره شده، سهم بهره گیری از این کتاب ارزشمند در مقاله های علوم پزشکی بسیار اندک است .

سابقه و هدف: قرآن کریم کتابی در زمینه ی پزشکی و بهداشت قلمداد نمی شود، اما از بسیاری از آیات این کتاب الهی می توان در تبیین اهمیت سلامت و بهداشت و یا فهم ریشه ی برخی وقایع مرتبط با سلامت و بیماری سود جست. در کتاب شریف نهج البلاغه نیز می توان سرنخ های شگرفی از بهداشت و سلامتی یافت. ازاین رو، پژوهش حاضر با هدف تعیین میزان بهره گیری از منابع یادشده در تدوین مقاله های علوم پزشکی کشور صورت گرفته است. روش کار: این پژوهش مقطعی و کاربردی به شیوه ی تحلیل استنادی و به صورت سرشماری روی مقاله های علمی - پژوهشی انگلیسی زبانی که دانشگاه های علوم پزشکی ایران طی سال 2014 میلادی منتشر کردند، انجام شده است. داده ها با استفاده از چک لیست محقق ساخته یی متناسب با اهداف پژوهش و از طریق بررسی کلیه مقاله ها و منابع آنها گردآوری شده است. برای پردازش داده ها نیز از شاخص های آماری توصیفی استفاده شده است. در این پژوهش همه ی موارد اخلاقی رعایت شده است. علاوه براین، نویسندگان مقاله هیچ گونه تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها: یافته های حاصل از استخراج 201071 منبع از 7571 مقاله ی منتشرشده، در قالب 2258 شماره از مجلات علمی - پژوهشی انگلیسی زبان متعلق به 31 دانشگاه علوم پزشکی کشور نشان داده که استناد به قرآن کریم، 218 مرتبه (کمتر از 1 درصد) بوده است. همچنین در منابع هیچ مقاله یی از نهج البلاغه استفاده نشده است. پر استنادترین سوره های قرآن نیز به ترتیب سوره ی بقره و بعد از آن سوره های نساء، انعام و اسراء بوده است. نتیجه گیری: گرچه یافته های پژوهش از استناد به قرآن کریم در مقاله های علوم پزشکی کشور حکایت می کند، اما میزان آن بسیار اندک به نظر می رسد.