سحر طالبی

مقدمه: با توجه به آن چه درباره جایگاه و اهمیت رفاه اجتماعی در جامعه امروز بیان شده و تحقیقات متنوعی در باب آن انجام گردیده، هم راستا کردن این پژوهش ها جهت رسیدن به نتایجی هماهنگ و قابل استفاده ضروری می نمود که فراتحلیل به عنوان روشی متقن برای انجام این مهم انتخاب شد. بدین منظور یافته های مجزای پژوهش های انجام شده در زمینه رفاه اجتماعی در چهار فصلنامه تخصصی حوزه رفاه اجتماعی از سال 1386 تا 1398 ترکیب و مقایسه شد. روش شناسی : مطالعه حاضر از نوع مرور نظام مند به همراه فراتحلیل می باشد. جامعه آماری شامل تمامی مقالات طی سالهای 1386 الی 1398 در فصلنامه های تخصصی رفاه اجتماعی بود. فصلنامه رفاه اجتماعی، نشریه برنامه ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، فصلنامه علوم اجتماعی، فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، مجله مطالعات اجتماعی ایران، فصلنامه تأمین اجتماعی به عنوان منبع جستجوی مقالات مورد بررسی قرار گرفت. مقالاتی با کلید واژه رفاه و یا یکی از شاخص های رفاه بر اساس مؤسسه لگاتوم در مجلات اشاره شده، جستجو شد. بر اساس معیارهای ورود و خروج، مقالات در چند مرحله غربالگری شدند و در نهایت 46 مقاله از کل مقالات جهت مرور نظام مند و انجام فراتحلیل مورد بررسی قرار گرفت. داده ها با استفاده از نرم افزارهای Excel و Stata با انجام فراتحلیل (مدل ثابت و مدل تصادفی) و همچنین بررسی ناهمگونی مطالعات تحلیل شد. نتایج: نزدیک به 84% درصد از پژوهش ها فرد را واحد تحلیل خود قرار داده بودند که حاکی از مغفول ماندن نگرش کل گرایانه در مطالعات جامعه شناختی رفاه اجتماعی است. در میان شاخص های بررسی شده بیشترین فراوانی (10 مطالعه) مربوط به امنیت بود. دومین شاخص از شاخص های رفاه اجتماعی لگاتوم که مورد توجه پژوهشگران قرار گرفت بود، شاخص «سلامت» بود. 19 درصد از پژوهش ها عوامل موثر بر سلامت را مورد سنجش خود قرار داده بودند. مولفه سوم که مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته بود«کیفیت زندگی» با درصد فراوانی 17 بود. در نهایت مفهوم سرمایه اجتماعی به عنوان پرتکرارترین متغیر در عوامل اثرگذار بر رفاه اجتماعی، دارای بیشترین فراوانی بود. بحث و نتیجه گیری: با توجه به نتایج به دست آمده یکی از ضعف های مطالعات رفاه، کمبود پژوهش ها با شاخص های ترکیبی رفاه است. شاخص های ترکیبی با یکپارچه کردن وجوه مختلف رفاه اجتماعی امکان تحلیل های جامع و یکپارچه تری را فراهم می کند و کمتر در دام تقلیل گرایی می افتد. شاخص های ترکیبی با ادغام سویه های مختلف رفاه، امکان بیشتری برای ترسیم چگونگی وضعیت موجود رفاه اجتماعی فراهم می کند.

هدف پژوهش حاضر، ارائه مدلی تجربی از شرایط و فرایندهایی است که برسازنده امکان کنش جمعی در سطح محله ای هستند. با بهره گیری از روش مطالعه موردی، چهار کنش جمعی در محله های اکباتان، اوین، شهرک دانشگاه شریف و شهرک راه آهن، به عنوان موردهای پژوهش انتخاب شده است تا از خلال مطالعه میدانی آن ها به درکی از عناصر مشترکی دست یابیم که با وجود تفاوت در بستر و هدف کنش جمعی آن را ممکن ساخته اند. داده ها با روش های متعددی مانند مصاحبه نیمه ساخت یافته، بررسی اسناد، مشاهده میدانی و گروه کانونی گردآوری شدند. یافته های پژوهش در دو سطح شرایط و بستر کنش جمعی و راهبردهای شکل دهنده آن تنظیم شدند. در سطح بستر کنش جمعی، مفاهیم عاملیت آغازگر، سرمایه اجتماعی محلی و ساختار قدرت محلی به عنوان مقوله های اثرگذار بر شرایط امکان کنش جمعی از داده ها انتزاع شدند. در سطحراهبرد ها نیز مفاهیم چارچوب دهی مسئله کنش و بسیج منابع کنش، کنش های صورت گرفته برای شکل گیری و استمرار کنش جمعی را بازنمایی می کنند. مدل نشان می دهد چگونه هرکدام از مفاهیم موجود در منظومه مفهومی ارائه شده، بر امکان شکل گیری و استمرار کنش جمعی اثرگذار هستند و چگونه رابطه متقابل میان مفاهیم مدل و تأثیر آن ها بر یکدیگر و تعامل و مشروط کنندگی متقابل میان عاملیت کنشگران اجتماعی و ویژگی های ساختاری بستر کنش، برسازنده امکان کنش جمعی است.

در چند دهة اخیر، الگوی روابط جنسی در جهان تغییرات فراوانی داشته و اکنون نیز جامعة ایران با تحولات چشم گیری در حوزة ارزش ها و باورهای جوانان روبه روست. تحقیقات نشان می دهند که رابطة جنسی پیش از ازدواج در ایران در حال افزایش است. یکی از گونه های جدید روابط پیش از ازدواج بین دختر و پسر، روابط مبتنی بر «هم خانگی» است که در کلان شهرهایی چون تهران رو به افزایش است. این الگو، به زندگی مشترک دو شریک جنسی بدون ازدواج با یک دیگر اشاره دارد. هدف این تحقیق کیفی، پاسخ به این سؤال بوده است که سوژه های فعال در این روابط، چه معنایی برای کنش خود قائل اند و همچنین چه شرایط بسترساز اجتماعی، در بروز و ظهور این روابط در ایران نقش داشته است. در این تحقیق، با 21 نفر از پسران و دخترانی که روابط هم خانگی را تجربه کرده اند مصاحبه شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که هم خانگی محصول فرایند تجدد ایرانی و گسترش جهانی شدن و ورود آن به ایران است؛ فرایندهایی که ابتدا با تغییر اوضاع اقتصادی و فرهنگی (نظام ارزشی) جامعه، به تدریج، تغییرات اجتماعی متفاوتی را در داخل کشور پدید می آورند. نتیجة این تغییرات اجتماعی، که خود برآمده از تحولات اقتصادی و فرهنگی سال های اخیر است، پیدایش الگوهای هم خانگی در میان برخی از جوانان کشور بوده است.

تحولات اجتماعی سال های اخیر در ایران، به تدریج، ابعاد متفاوتی به خود گرفته اند و نه تنها ارزش ها که رفتارهای افراد را مشمول تغییر قرار داده اند. یکی از این تغییرات در حوزة روابط جنسی پیش از ازدواج و در مناسبات با جنس مخالف روی داده است. نتایج تحقیقات متعدد نشان می دهد که روابط جنسی پیش از ازدواج، در سال های اخیر، میان جوانان افزایش یافته است. اما بیان «رشد» این روابط همة ماجرا نیست؛ چرا که افزایش حجم این رفتارهای جدید به تدریج پیچیده تر شدن آن ها را نیز در پی داشته است تا آن جا که امروزه با «گونه های متفاوتی» از روابط جنسی پیش از ازدواج مواجه ایم که خاستگاه های متفاوتی دارند. هدف این تحقیق کیفی سنخ شناسی الگوهای متفاوت روابط جنسی پیش از ازدواج در ایران بوده است. در این تحقیق، با 54 نفر از پسران و دخترانی که این روابط را تجربه کرده اند مصاحبه شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که الگوهای روابط جنسی پیش از ازدواج در ایران به حداقل «شش دسته» تفکیک و تکثیر شده است. این الگوها عبارت اند از 1. روابط آزاد (الگوهای روسپی گری)؛ 2. روابط صیغه ای؛ 3. روابط دوست دختر ـ دوست پسر؛ 4. روابط هم خانگی؛ 5. روابط ضد عاشقانه (الگوهای فریب)؛ و 6. روابط مبتنی بر عشق سیال. این الگوهای گوناگون را می توان در زیر چتر سه گفتمان متفاوت از یک دیگر مجزا کرد: «گفتمان پیشامدرن» (روابط دسته های اول و دوم)، «گفتمان مدرن» (روابط دسته های سوم، چهارم، و پنجم)، و «گفتمان پسامدرن» (روابط دستة ششم). هریک از این گفتمان ها سوژه ها را در جهت خاصی فرا می خوانند و افراد در این گفتمان ها نه صرفاً رفتارها که ارزش های متفاوتی نیز پیدا کرده اند. در این میان، گفتمان پیشامدرن قدمتی به درازای تاریخ دارد که تاکنون به بقای خود ادامه داده است؛ اما، در کنار آن ، امروزه، در لایه های پنهان جامعة شهری، دو گفتمان مدرن و پسامدرن نیز سر برآورده اند که، به رغم تفاوت هایشان، هر دو محصول فرایند مدرنیته در جامعة ایرانی اند ؛ الگوهایی از رابطه که به مدد تحولات ساختار اجتماعی و اقتصادی و تغییرات ارزشی ناشی از آن، در سال های اخیر، با گسترش زیادی مواجه شده اند.