علی اسماعیل زاده کواکی

تحقیق در حوزه شهرهای دوستدار کودک، به ویژه در اروپا، از سالهای 1980 به بعد مورد توجه قرار گرفت. عمده این تحقیقات در راستای تخصیص حق شهروندی به بچهها و رسیدگی به خواستهها و نیازهای آنها بود. امروزه «شهر دوستدار کودک» (CFC) مورد توجه برنامهریزان و دستاندرکاران امور شهری قرار گرفته است، چرا که تعداد جمعیت کودکان مناطق شهری جهان (شهرهای کشورهای در حال توسعه) در حال افزایش هستند. پروژههای شهر دوستدار کودک به طور عمده ایجاد فرصتی برای کودکان در راستای شکل دادن و یا تغییر محیط پیرامونشان است. کودکان و نوجوانان به عنوان اعضای جامعه با مجموعهای از خواستهها و نیازهای خاص، استفادهکنندگان محیط ساختگی هستند. هدف مقاله حاضر، مشارکت کودکان در ایجاد محیط ساخته شده اطرافشان و در نتیجه تحلیل نظراتشان است. روش تحقیق، توصیفی تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانهای، اسنادی و بررسیهای میدانی است. با استفاده از متدولوژی گروهـ بحث و روش مشارکتی، نظرات و نقاشیهای کودکان در ارتباط با وضعیت شهر قوچان و محیط زندگیشان جمعآوری و تحلیل شد. همچنین از یک گروه هدف به منظور استخراج نظرات دقیقتر در ارتباط با ویژگیهای مورد نظر شهر دوستدار کودک جهت برنامهریزی شهری استفاده شد. نتایج نشان میدهد، اولین بار در سال 2007 میلادی «شهر بندیگو» در استرالیا از طرف یونیسف به عنوان «شهر دوستدار کودک» و اولین شهری که تمام جنبهها و ویژگیهای یک شهر دوستدار کودک را از نظر یونیسف به خود اختصاص داده بود، معرفی و به رسمیت شناخته شد. «شهر اوز» در استان فارس برای اولین بار در ایران، به عنوان «شهر دوستدار کودک» در سال 1389 انتخاب شده است. مطالعه موردی شهر قوچان نشان میدهد، قوچان گام های نخستین را جهت تحقق شهر دوستدار کودک طی میکنند؛ 64 درصد کودکان معتقد بودند تعداد زیادی درخت و فضای سبز و وسایل بازی مخصوص کودکان در محله خود ایجاد شود و با ارایه نظرات مختلف ضرورت توجه به مشارکت کودکان در ارتباط با موضوع طراحی و برنامهریزی محیطهای دوستدار کودک را در شهر قوچان مطرح کردهاند. تحلیل نظرات کودکان شهر قوچان به منظور تحقق «شهر دوستدار کودک»، سازمانهای مؤثر و به ویژه شهرداری قوچان را به اتخاذ راهبردهای اجرایی و عملیاتی بیشتر تشویق میکند.

تغییر پارادایم برنامه ریزی شهری از نگاهی غیر انعطافی با حاکمیت دولتی و مبتنی بر پایه فلسفی عقل گرایی، به سوی اصول نسبیت گرایی همراه با تغییر نگاه از تجویزی به مشارکتی، زمینه لازم را برای مطرح شدن بحث سرمایه اجتماعی فراهم کرده است. هدف مقاله حاضر، بیان ضرورت سنجش و توانمندسازی سرمایه اجتماعی است که از عناصر مهم در برنامه ریزی شهری و توانمندسازی بافت های فرسوده به شمار می رود. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و روش جمع آوری اطلاعات به دو صورت کتاب خانه ای و پیمایشی (میدانی) است. داده های این پژوهش با استفاده از پرسش نامه و به روش نمونه گیری تصادفی به دست آمده است. جامعه آماری بر اساس سرشماری نفوس ۱۳۸۵ جمعیت محلّه سرشور۷۵۶۰ نفر بوده است که حجم نمونه پژوهش۲۷۰ نفر به دست آمده و درصد اطمینان این روش ۹۰ درصد است. بر اساس تحلیل صورت گرفته، نتایج این پژوهش نشان از عدم شکل گیری روابط انجمنی، سطح مشارکت و انسجام اجتماعی پایین و اعتماد نهادی در سطح کلان و میانی (مدیریت شهری) ناچیز است و صرفاً اعتماد در حوزه شخصی و بین شخصی در حد قابل قبول باقی مانده است؛ بنابراین، می توان گفت که وضعیت سرمایه اجتماعی محله سرشور به جز در موارد استثنایی که آن هم به جنبه سنتی و سرمایه اجتماعی قدیم مربوط می شود، در اغلب موارد مطلوب نیست؛، بنابراین در جهت بهسازی و بهبود سازمان فضایی محله، اولین مسأله ای که باید قبل از هر چیز حل شود، جلب اعتماد مردم و ذی-نفع های پروژه نسبت به متولیان بهسازی است.

امروزه شناخت تمایلات رفتاری گردشگران و تبیین عوامل مؤثر بر رفتار آن ها یکی از موضوعات مهم گردشگری بوده که هدف پژوهش حاضر نیز، ارزیابی عوامل مؤثر بر رفتار گردشگران داخلی و خارجی مشهد با تأکید بر جغرافیای رفتاری می باشد. داده و روش :  این پژوهش از نوع پیمایشی و با رویکردی توصیفی- تحلیلی با هدف توسعه ای تنظیم و اطلاعات به صورت میدانی و با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته به دست آمده است. جامعه آماری، گردشگران داخلی و خارجی هستند که بر اساس آمار اخذ شده، تعداد گردشگران داخلی ورودی به شهر مشهد در سال 1398، 22.025.167 نفر و تعداد گردشگران خارجی 1.239.926 نفر بودند که بر اساس فرمول کوکران تعداد 384 نفر به عنوان نمونه آماری برای گردشگران ایرانی و 384 نفر نیز به عنوان نمونه آماری گردشگران خارجی بدست آمده است و از روش نمونه گیری تصادفی در بین جامعه آماری توزیع شدند. یافته ها : با توجه به یافته های حاصل از پرسشنامه ها مشخص شد الگوی رفتاری گردشگران نشان می دهد که گردشگران خارجی مسافت بیشتری را از حرم مطهر رضوی (65 کیلومتر) برای عناصر گردشگری موجود در پیرامون شهر مشهد طی می نمایند بنابراین الگوی رفتاری آنان پراکنده می باشد. این درحالی است که گردشگران داخلی بیشتر در پیرامون حرم مطهر و تا شعاع 30 کیلومتری از حرم رضوی قرار دارند و الگوی رفتاری آنان تجمعی و خوشه ای (پیرامون حرم امام رضا (ع) می باشد. نتیجه گیری: نتایج بدست آمده از تحلیل پرسشنامه ها مشخص شد؛ عامل اقتصادی با میانگین 3.7  بیشترین تأثیر را بر الگوهای رفتاری گردشگران داشته و عامل محیطی با میانگین 2.7 کمترین مقدار را به خود اختصاص داده و در میان عوامل مؤثر بر الگوهای رفتار فضایی گردشگران خارجی، بیشترین میانگین مربوط به عامل اجتماعی - فرهنگی با 3.3 و کمترین میانگین با2.09 درصد مربوط به عامل کالبدی - زیرساختی بوده است.

مبسوط پیشینه و هدف: سیلاب ها از مهم ترین مخاطراتی هستند که سبب وارد آوردن خسارات زیادی به نواحی شهری می شوند. سیلاب شهری با توجه به فراوانی فزاینده آن در سال های اخیر یکی از مخاطرات طبیعی تهدیدکننده در مناطق شهری در سراسر جهان است. به منظور جلوگیری از وقوع سیل و کاهش پیامدهای بعدی، مدیران شهری با هدف پیش بینی ویژگی های بارندگی از جمله شدت پیک، زمان رسیدن و مدت زمان، به ساکنان مناطق پرخطر هشدار داده و در هنگام پیش بینی سیلاب، باید اقدامات اضطراری را به کار گیرند از آنجایی که نقشه نگاری خطر سیلاب های شهری نقش تعیین کننده ای در مدیریت و برنامه ریزی شهری به ویژه در کاهش خسارات سیل دارد و می بایست شهرسازان و برنامه ریزان شهرى، زمین شناسان و جغرافیدانان به بررسى دقیق علل و عوامل ایجاد این بلایاى طبیعى در مناطق شهرى بپردازند و راه کارهاى لازم را براى کاهش اثرات آن پیش بینى کنند. این پژوهش با هدف تحلیل فضایی پهنه های آسیب پذیر شهری در برابر سیلاب در شهر مورد مطالعه پرداخته و ضمن مشخص کردن پهنه های در معرض خطر راهکارهایی جهت کاهش آسیب پذیری ارائه داده است. مواد و روش ها: تحقیق حاضر از نوع کاربردی و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است. روش  گردآوری اطلاعات براساس مطالعات کتابخانه ای و پرسشنامه است. جامعه آماری پژوهش، کارشناسان مرتبط با حوزه های شهرسازی و منابع طبیعی، آب و فاضلاب، محیط زیست و سایر نهادهای رسمی مرتبط با شهر راز می باشند. در این تحقیق برای اجتناب از تأثیر نظرات شخصی و خطاهای سلیقه ای تعیین و وزن معیارها  از نظر متخصصین استفاده شده است. حجم نمونه تعداد 40 نفر با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند که از نرم افزارGIS  و تحلیل سلسله مراتبی استفاده شده است. پس از تعیین وزن ها و محاسبه نرخ پایداری شاخص ها و ضریب تأیید آن، عملیات اولویت بندی مناطق آسیب پذیر اجرا و نتیجه به صورت نقشه ای در سه طبقه شامل نواحی اولویت دار (آسیب پذیری زیاد)، با اولویت کم (آسیب پذیری متوسط) و فاقد اولویت (آسیب پذیری کم) شناسایی شده اند. یافته ها و بحث : برای ارزیابی مناطق آسیب پذیر ناشی از سیلاب در شهر راز، متغیرهای تحقیق حاضر به دو گروه طبقه بندی شدند: اول عناصر تشدیدکننده، که میزان آسیب پذیری کاربری ها را در برابر سیلاب افزایش می دهند و شامل: شیب زمین و شبکه آبراهه و گروه دوم، عناصر در معرض خطر یا عناصر اساسی، جانی و فضایی تقسیم شده اند. عناصر اساسی، در معرض مستقیم خطر سیلاب قرار دارند. به دلیل اینکه آب گرفتگی دهانه پل ها در هنگام بارش های شدید از جمله شایع ترین معضلات رواناب های شهری است، لذا پل های شهری از جمله عناصر اساسی در معرض خطر سیلاب هستند. در این تحقیق متغیرهای مؤثر در آسیب پذیری که شامل کاربری اراضی، فاصله از پل، تراکم جمعیت، شیب و تراکم شبکه آبراهه است جهت تعیین وزن کلی، اولویت بندی آن ها براساس روابط موجود در ماتریسی به ابعاد 5*5 برای مقایسه دوبه دو متغیرها و تعیین ارجحیت آن ها قرار گرفت. یافته های تحقیق حاضر نشان می دهد که کاربری های مسکونی و فرهنگی در فاصله صفر از رودخانه در شهر راز احداث شده و حریم رودخانه را رعایت نکرده اند. همچنین کاربری های آموزشی، صنعتی، کشاورزی و مذهبی در فاصله 13 و 15 متری از رودخانه بنا شده اند. استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی AHP و نرم افزار GIS میزان و نواحی آسیب پذیر در برابر سیل در شهر راز مشخص نمود که کاربری های مسکونی، فرهنگی، مذهبی، درمانی بیشترین درصد خطرپذیری در برابر سیلاب های شهری را دارند. نتیجه گیری: نتایج نهایی نشان داد،  33 درصد از مساحت شهر راز در معرض آسیب پذیری زیاد ناشی از سیلاب قرار دارد که با توجه به کوچک بودن شهر و عدم وسعت سایر کاربری ها بیشترین آسیب پذیری مربوط به کاربری مسکونی است. این آسیب پذیری بیشتر به دلیل شیب زمین، کیفیت پایین ابنیه و همچنین عدم رعایت حریم رودخانه به عنوان مهم ترین علت در آسیب پذیری کاربری مسکونی است.

سرمایه ی اجتماعی، از مقولات اجتماعی بسیار مهم است که هم چون شاخص های مهم اقتصادی از جمله تورم، تولید ناخالص ملی، میزان اشتغال و ... در میزان توسعه یافتگی کشورها نقش بزرگی را ایفا می کند. هدف از این مقاله، ارزیابی و تحلیل توزیع فضایی سرمایه ی اجتماعی در سطح نواحی شهر قوچان است. روش تحقیق مطالعه حاضر، از نوع پیمایشی بوده، داده های این پژوهش با استفاده از پرسشنامه و به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای به دست آمده است. جامعه ی آماری، ساکنان نواحی پنجگانه قوچان می باشند که تعداد 200 نفر انتخاب گردیدند. هم چنین برای ارزش گذاری و رتبه بندی نواحی از نظر میزان سرمایه اجتماعی از مدل تصمیم گیری (Topsis) استفاده گردید. براساس تحلیل صورت گرفته، نواحی پنجگانه ی قوچان در سه سطح برخوردار، نیمه برخوردار(متوسط) و فرو برخوردار (محروم) قرار گرفته اند. برای بررسی میزان سرمایه ی اجتماعی در سطح شهر قوچان، 12 شاخص مورد بررسی از طریق مدل آنتروپی شانون وزن دهی شده و سپس از تاپسیس به عنوان روش تصمیم گیری چند شاخصه ای استفاده شده و در نهایت با استفاده از نرم افزار Arc GIS ، نقشه سطوح برخورداری نواحی شهر ترسیم شده است. نتیجه ی حاصل از بررسی انجام شده، نشان می دهد که در میان نواحی شهری قوچان، سه ناحیه (یک، دو و پنج) محروم با ضریب اولویت 38/0 در پایین-ترین سطح برخورداری جای گرفته اند. دومین سطح، ناحیه چهار است که دارای ضریب اولویت 53/0 است و سطح یک، ناحیه سه می باشد که با ضریب اولویت 77/0 از لحاظ شاخص های مورد بررسی، بهترین وضعیت را در بین نواحی پنجگانه شهر قوچان دارا است.

اماکن متبرک مذهبی، ارزشمندترین محیط برای رشد معنوی و تربیت روحی انسان ها هستند. هر انسانی در هر دوره ای از زندگی اگر با این محیط نورانی در ارتباط باشد، به ثمرات آن دست خواهد یافت. ارتباط کودکان و نوجوانان با حرم مطهر رضوی حتی اگر به اندازه یک حضور کوتاه مدت هم باشد، می تواند تاثیرات خوبی داشته باشد. از طرفی یکی از روش های تربیت کودکان که مورد تأکید ائمه معمومین (ع) است، شرکت دادن آنان در مراسم مذهبی است، زیرا کودک با چشم خود صحنه های حضور مردم در مراکز دینی را مشاهده می کند و شیوه ابراز احساسات نسبت به بزرگان دین را فرا می گیرد. با توجه به مسائل مطرح شده هدف این پژوهش، بررسی کارکردهای تربیتی-اخلاقی مدیریت اماکن متبرکه رضوی در راستای ایفای نقش حرم دوستدار کودک است. روش تحقیق از حیث هدف، کاربردی و از لحاظ روش انجام، توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر پیمایش میدانی بوده که داده های آن از طریق پرسشنامه خودساخته جمع آوری شدند. نمونه آماری پژوهش شامل 150 نفر از کارکنان، مدیران و کارشناسان حوزه مدیریت اماکن متبرکه رضوی بودند که از طریق نمونه گیری غیراحتمالی هدفمند تعیین شدند. نتایج بدست آمده نشان داد، کارکردهای تربیتی-اخلاقی مدیریت اماکن متناسب با شاخص های حرم دوستدار کودک بودند. همچنین بین دو متغیر وضعیت کالبدی حرم مطهر و شاخص های متناسب با حرم دوستدار کودک رابطه معنی داری وجود دارد.