نوین تولایی

ساکنان شهرهای بزرگ برای گریز از آلودگی ها و آشفتگی های شهر و همچنین تأمین محلی برای استراحت و فراغت خود، با تهیه خانه دوم در نواحی آرام با مناظر طبیعی، پاره ای از وقت خود را می گذرانند. فراهم بودن امکانات رفاهی و زیرساختی در کنار آب و هوای مطبوع و چشم اندازهای زیبای دریا در شهرهای ساحلی استان مازندران، تقاضای گردشگران جهت تهیه خانه دوم را افزایش داده است. اما این پدیده از یک سو منافع متعدد و از سوی دیگر، آسیب هایی را به پایداری شهرهای این استان وارد کرده است. هدف از این پژوهش، شناخت برخی از اثرات خانه های دوم بر وضعیت پایداری اجتماعی و اقتصادی شهرهای بابلسر، چالوس و نور در نوار ساحلی مازندران است. برای بررسی این مسئله پس از مطالعات اسنادی، تحلیل داده های ثانویه و مشاهده، اثرات خانه های دوم در تحقق پایداری اجتماعی با مولفه های «مشارکت»، «امنیت» و «کیفیت زندگی» و پایداری اقتصادی با مولفه های «رفاه اقتصادی» و «رشد اقتصادی» برمبنای داده های پرسشنامه های تکمیل شده توسط 381 نفر از ساکنان بومی این سه شهر، سنجیده شد. یافته ها نشان می دهند رشد خانه های دوم در شهرها بر مولفه های پایداری اجتماعی اثری منفی و در پایداری اقتصادی، بر مولفه «رشد اقتصادی» اثری مثبت و بر مولفه «رفاه اقتصادی» اثری منفی داشته است.

روابط همسایگی ازجمله روابط اجتماعی محسوب می شود که فرصت کنش های متقابل بین افراد در شهرهای بزرگ را فراهم می کند. به نظر می رسد در شرایط کنونی این روابط کمرنگ و به نوعی دچار نقصان شده است. در این تحقیق، ابتدا روابط همسایگی و نحوه سنجش آن مشخص شده و سپس فرض پایین بودن روابط همسایگی سنجیده شده است. سپس با استفاده از دیدگاه ها و نظریات موجود عواملی که موجب نقصان این روابط شده اند، مورد بررسی قرار گرفته اند. در بخش نظری، سه دیدگاه جبرگرایان، ترکیب گرایان و خرده فرهنگی درباره عوامل مؤثر بر روابط همسایگی مطرح شده است. در ادامه ارتباط روابط همسایگی با دو مؤلفه سرمایه اجتماعی، شامل اعتماد اجتماعی و مشارکت اجتماعی و نیز ارتباط روابط همسایگی براساس وجود و استفاده از فضاهای عمومی بررسی شد. تحقیق میدانی در ۹ محله منتخب از سه منطقه بالا، متوسط و پایین تهران به روش پیمایش و با تکمیل 270 پرسش نامه صورت گرفته است. یافته ها نشان داد که زنان به طور معنی داری نسبت به مردان، و متأهلان نسبت به مجردان، روابط همسایگی قوی تری داشتند. همچنین متغیرهای سن، مدت سکونت در منزل، نوع مالکیت شخصی یا سازمانی، میزان رضایت از همسایه، مشارکت اجتماعی، اعتماد بین شخصی، باورها درمورد همسایه ها، تعلق مکانی و استفاده از فضا های عمومی بر روابط همسایگی تأثیر مثبت دارند. درمقابل، متغیرهای شاغل بودن، عضویت در گروه های ثانویه، تراکم جمعیت و میزان واحدهای همسایگی، جابه جایی محل سکونت، عقلانی شدن و تقسیم کار پیچیده دارای رابطه منفی با روابط همسایگی هستند. درنتیجه، با شناخت میزان تأثیر این عوامل می توان راه را برای ممانعت از کاهش روابط رودرروی مردم محلات که در شبکه اجتماعی مجاور خارج از محیط خانه قرار می گیرند گشود، و روابط همسایگی را به دارایی اجتماعی محلات تبدیل کرد. مشارکت اجتماعی به عنوان فرایند سازمان یافته ای که افراد جامعه به صورت آگاهانه و جمعی با درنظرداشتن اهداف معین در آن شرکت کرده و به سهیم شدن در منابع قدرت منجر می شود، بیش از همه عوامل در دوام روابط همسایگی مؤثر است.

نخستین معیاری که شهرها از روی آن مورد قضاوت قرار می گیرند، چگونگی فضای عمومی آن ها است؛ بنابراین ادراک و تصور استفاده کنندگان از فضا موردتوجه است. فضاهای عمومی مهم ترین بخش شهرها هستند چراکه بیشترین برخوردها و کنش های متقابل میان افراد در آن ها به وقوع می پیوندد و شامل تمامی بخش هایی هستند که مردم به آن ها دسترسی فیزیکی و بصری دارند. شاخص های زیادی در سنجش کیفیت فضاهای عمومی شهری وجود دارد. پروژه فضاهای عمومی (PPS) سازمانی غیرانتفاعی است که هدفش طراحی و برنامه ریزی برای ایجاد و حفظ فضاهای عمومی و ساخت شهرهایی با ساختار مناسب است. بر این اساس می توان مکانی را برحسب چهار معیار: اجتماع پذیری، دسترسی و به هم پیوستگی، کاربری و فعالیت ها و درنهایت آسایش و منظر ارزیابی نمود. پژوهش حاضر درصدد سنجش مطلوبیت فضاهای عمومی شهری از دیدگاه جوانان نسبت به فضاهای عمومی شهری است. روش تحقیق از نوع پیمایشی است. اطلاعات موردنظر با تکنیک پرسشنامه گردآوری شد. روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای است و حجم نمونه تعداد 376 نفر از جوانان در سنین بین 29- 15 سال تعیین شد. تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS انجام شد. نتایج تحقیق نشان داد جوانان؛ اجتماع پذیری، دسترسی و به هم پیوستگی، کاربری و فعالیت ها و آسایش و منظر فضاهای عمومی در شهر قائم شهر را در حد متوسط ارزیابی کردند. بین دختران و پسران در ارزیابی مطلوبیت فضاهای عمومی شهری تفاوت معناداری وجود داشت و درواقع دختران دید منفی تری به لحاظ مطلوبیت فضاهای عمومی شهری داشتند.

حق به شهر، یک حق بشری، شامل تعلق شهر به شهروندان و مشارکت آنان در امورشهری است. قرارگرفتن این حق در چارچوب حقوق بشر بجای حقوق مدنی بدین معناست که هر انسانی صرف نظر از جنس، سن، نژاد و ویژگی های اجتماعی- فرهنگی، تنها به دلیل انسان بودن شایسته بهره مندی از این حق است. هدف از این پژوهش بررسی تاثیر شاخص های مطلوبیت فضای شهری بر میزان تحقق حق به شهر است. بدین منظور از نظریه ی حق به شهر لوفور و نظریه شاخص های مطلوبیت فضای شهر لینچ به عنوان چارچوب اصلی پژوهش حاضر استفاده شد. روش مطالعه از نوع پیمایشی است که از تکنیک پرسشنامه با حجم نمونه 305 نفر، استفاده شد. یافته های حاصل از تحلیل رگرسیون چندمتغیره نشان داد که؛ مؤلفه ی مشارکت در شهر با ضریب تأثیر استاندارد شده 21 درصد ، مؤلفه ی اختصاص دهی 18 درصد و شاخص های مطلوبیت فضای شهر (روانشناسی ۱9 درصد ، اجتماعی 16 درصد) بیشترین سهم را در پیش بینی متغیر وابسته ی میزان تحقق حق به شهر داشتند.

هنجار اخلاقی انصاف به منزلة تجلی عدالت در سطح جامعه، مهم ترین معیار رفتاری برای توزیع منابع است. این مقاله نیز درجهت تحلیل اجتماعی این قاعدة رفتاری تنظیم شده است. رویکرد اصلی این مقاله، نظریة تلفیقی و چندبُعدی نظم اجتماعی است؛ چراکه در آن به ارتباط وثیقِ نکات محوری نظریه های تربیتی توجه و از تقلیل گرایی مرسوم اجتناب شده است. روش انجام تحقیق، بنابه امکانات و ماهیت، پیمایش درون موردی از نُه دبیرستان در سطح استان تهران و 739 دانش آموز است. در این مقاله، هنجار اخلاقی انصاف به دو بُعد اصلی عام گرا و خاص گرا تقسیم شده است که شعاع به کارگیری این هنجار را مطمح نظر دارد. فرضیه های تحقیق ازطریق شواهد کمی و کیفی به لحاظ تجربی تأیید می شوند. نتایجِ تحلیل رگرسیونی چندگامه حاکی از آن است که در سطح فرد، متغیرهای تعهد خاص گرا، اعتماد عام گرا، و صداقت عام گرا بیشترین نقشِ تقویت کننده را در تمایل جوانان برای رعایت عام گرای هنجار انصاف دارا هستند. در سطح خانواده، ویژگی های هم گامی و مذهب مهم ترین عوامل مقوم انصاف عام گرا هستند. در سطح مدرسه، هم گامی در مدرسه بیشترین نقش را در تقویت انصاف عام گرا دارد و در سطح جامعه، میزان ارزیابی از گسترش عدالت در انصاف عام گرای جوانان نقش منفی ایفا می کند.

پژوهش حاضر براساس نقش محوری هنجار صداقت در نظم اجتماعی طراحی شده است. دیدگاه اصلی این تحقیق نظریة نظم اجتماعی است. روش مطالعه موردپژوهی چندگانه و گزارش ها برمبنای پیمایش درون موردی است. در این تحقیق صداقت به چهار بُعد اصلی تقسیم شده است. سه بُعدِ آن، صبغة محتوایی داشته است و بُعد چهارم صداقت، که عام گراست، دامنة به کارگیری هنجار صداقت را کانون توجه قرار داده است. نتایج تحلیل دوبه دو و چندمتغیری گمانه های تحقیق را تأیید می کنند. معادلات رگرسیون چندگامه نشان می دهند که در سطح خانواده، متغیرهای تعهد، احساس تعلق، و وسعت اعتماد خانواده بر تقویت رعایت هنجار صداقت در جوانان نمونة تحقیق مؤثر هستند. در سطح مدرسه، تقویت هویت دانش آموزی، کاهش خشونت مدرسه ای، عدم فشار به علت کسب نمرة کم، و رعایت هنجار انصاف در مدرسه برای تقویت تمایل به رعایت هنجار صداقت بسیار اساسی اند. درنهایت در سطح جامعه، معادلات رگرسیون نشان می دهند که احساس عدالت اجتماعی و رعایت هنجار صداقت در جامعه متغیرهای کلیدی پرورش هنجار صداقت در جوانان هستند.

پژوهش حاضر یک بررسی تطبیقی در مورد توسعه موزون در مجموعه کشورهای آسیای جنوب شرقی است. در این تحقیق، نقش چهار متغیرِ اساسی و وابسته به سطح کلان، در چهار حوزه گوناگون جامعه، بر توسعه موزون کشورهای یاد شده بررسی شده است. برای این منظور از روش تطبیقی فازی استفاده شده است ؛ و مسیرهای ایجابی و سلبیِ دست یابی به توسعه موزون مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که، مطابق تئوری های موجود، ترکیب علّی از چهار متغیر آزادی اقتصادی، ناکارآمدی دولت، ناهمگونی فرهنگی، و جمعیت با اخلاق روند توسعه این کشورها را به وجود آورده اند. مطابق یافته های تحقیق، در میان کشورهای آسیای جنوب شرقی، و کشورهای قابل مقایسه با آن ها، آزادی اقتصادی به تنهایی به توسعه موزون منتهی نشده، بلکه شرایط ویژه ای را می طلبد تا روند توسعه به توسعه ای موزون نزدیک گردد. یافته های تحقیق، مؤید آن است که دولت کارآمد و اقدامات آن در روند توسعه، به تنهایی نقش کافی ایفا می کند. اما اگر دولت از توانایی و کارآمدی بالایی برخوردار نباشد، ترکیب های علّیِ گوناگونی از متغیرهای دیگر همچون ناهمگونی فرهنگی، آزادی اقتصادی، و بویژه جمعیت با اخلاق و منظم می تواند به توسعه موزون منجر گردد. در میان متغیرهای نام برده، نقش اخلاق در بیشتر مسیرهای موجود بسیار کلیدی و شرط لازم برای وقوع توسعه موزون می باشد.

احساس نابرابری، به عنوان یکی از عوامل مخلّ نظم، از مهم ترین موانع همکاری است. برای بررسی سازوکار اثر احساس نابرابری بر همکاری، ""نظریة انتخاب عقلانی"" به دلیل تأثیر احساس نابرابری بر انتخاب عقلانی کنشگران و قابلیت آن در توضیح ابعاد گوناگون مسئله انتخاب شد. فرض این بود که احساس نابرابری با تأثیر بر عقلانیت ابزاری، عملی اقتدارگرایانه، جمعی خاص گرایانه و صوری عام گرایانه و همچنین از طریق متغیرهای تشکیل دهنده عقلانیت شامل فردگرایی خودخواهانه، عقلانیت کوته بینانه، اضطراب اجتماعی، اعتماد اجتماعی، هویت جامعه ا ی و اخلاق غیرپیامدگرا بر همکاری اثر می گذارد. پژوهش حاضر به روش پیمایش در بین 343 نفر از شهروندان بالای 18 سال شهر تهران با نمونه گیری خوشه ای تصادفی در سطح خرد صورت گرفت. با توجه به نتایج رگرسیون ""گام به گام"" احساس نابرابری به ترتیب از طریق کاهش عقلانیت صوری عام گرایانه و جمعی خاص گرایانه و افزایش عقلانیت ابزاری، همچنین از بین زیرمجموعة عقلانیت ها، از طریق کاهش هویت جامعه ای، اخلاق غیرپیامدگرا و افزایش فردگرایی خودخواهانه بر همکاری اثر کاهنده دارد.

ویژگی ها و مختصات شهر آرمانی یا مدینه فاضله که با تعبیری چون آرمانشهر، ناکجاآباد، یوتوپیا، و هیچستان در آرا و نظریات مختلف به کار گرفته شده است، از دو طریق قابل پی جویی است. یکی، از مطالعه آثار آنان که به طور مستقیم از مدینه فاضله و محیط زندگی آرمانی انسان سخن گفته اند، و دیگر، از بررسی و غور در آثاری که اصول و ویژگی هایی برای مشی و زندگی انسان تبیین نموده و به کار بستن آن ها را ضامن سعادت انسان شمرده و به لحاظ تاثیر آن ها بر فضای زیست، به طریقی دیگر، متضمن تفسیر و معرفی شهر آرمانی است.

ویژگی ها و مختصات شهر آرمانی یا مدینه فاضله که با تعبیری چون آرمانشهر، ناکجاآباد، یوتوپیا، و هیچستان در آرا و نظریات مختلف به کار گرفته شده است، از دو طریق قابل پی جویی است. یکی، از مطالعه آثار آنان که به طور مستقیم از مدینه فاضله و محیط زندگی آرمانی انسان سخن گفته اند، و دیگر، از بررسی و غور در آثاری که اصول و ویژگی هایی برای مشی و زندگی انسان تبیین نموده و به کار بستن آن ها را ضامن سعادت انسان شمرده و به لحاظ تاثیر آن ها بر فضای زیست، به طریقی دیگر، متضمن تفسیر و معرفی شهر آرمانی است.

زمینه گرایی – یکی از دیدگاه های رایج در شهرسازی – زمینه را به مثابه رویدادی تاریخی می پندارد، که عناصر شهر در درون آن، شناخته، پرداخته و ساخته می شوند. دیدگاه مزبور ابتدا به جنبه های صرفاً کالبدی توجه داشت، اما به تدریج به ابعاد انسانی گرایید و حوزه مطالعات خود را به وجوه اجتماعی – فرهنگی جامعه گسترش داد. در این دیدگاه، ایده ها و عناصر شهرهای گذشته در شکل دادن به کالبد شهرهای معاصر حضور دارند. بنابراین، شهرهای زمینه گرا باید قادر باشد ویژگی های یک مکان را در یابد و آن را بخشی از فرایند طراحی خود قرار دهد . وی در هنگام ایجاد اجزای جدید شکل شهر به موارد زیر متعهد می ماند: 1) زمینه گرایی کالبدی، به شکل کل از قبل موجود؛ 2) زمینه گرایی تاریخی،به میزان و نظم رابطه اجزای شهر در طول زمان؛ 3) زمینه گرایی اجتماعی – فرهنگی، به معانی، ارزش ها و اهداف مشترک. در این مقاله سعی شده تا وجوه گوناگون این گرایش بررسی و جایگاه آن در شهرسازی معاصر روشن شود. کلیدواژگان: زمینه تاریخی ,زمینه گرایی ,شکل ,زمینه ,کولاژشهر ,معنی داری ,نظریه مکان ,نو ,سنت گرایی