طیبه محمودی محمدآبادی

تحول اجتماعی و ویرایش متن جوامع، بدون داشتن اهداف خاص آن هم در سپهری معنایی که اصطلاحا بدان پارادایم گفته می شود امکان پذیر نمی نماید ولی اجرای هر پارادایمی مستلزم شکل گیری زیر نظام هایی است تا حصول هدف های آن در چهارچوبی مدیریت شود. پارادایم "پیشرفت" که حاصل تامل ایرانیان در مواجه با پارادیم "توسعه" و تلاش محققان ایران در یک قرن اخیر است، رفته رفته به درجه ای از بلوغ میل کرده که زمان فراهم آوردن زمینه های اجرای آن را طلب می کند. بدون تردید هر پارادایمی دارای ریشه های معرفتی، خاستگاه، دکترین و اهداف خاصی است و تحقق آن محتاج شکل گیری سه نظام حکمرانی، علمی، فلسفی و فرهنگی است. پارادایم "پیشرفت" را باید زبان ناملموس رفتاری انقلاب جامعه ایرانیان تفسیر و تدوین این زبان رفتاری را به سندی راهبردی، حاصل کار محققان ایران در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت دانست. نتایح حاصل از فرایند طی شده در اندیشکده آمایش بنیادین که براساس روش تحلیل ژانت صورت گرفته نشان می دهد که: * پارادایم پیشرفت تلاشی در تدوین آرمان های انقلاب ایران در قالب سندی راهبردی است. * پارادایم پیشرفت در اجرا مستلزم ایجاد سه زیر "نظام علمی – فلسفی"، "حکمرانی" و "نظام فرهنگی" است. *پارادایم پیشرفت براساس پنج اصل یعنی تعادل فضایی، راستی و درستی، زیست پذیری و تاب آوری سرزمینی، هویت مکانی و جمهور به دنبال دستیابی به فراورش مدنی است. *محققان ایرانی در تالیف و تدوین شاخص ها واستاندارهای هر یک از این اصول باید همتی جدی مبذول دارند تا به توان میزان تحقق هریک از اهداف را درمقاطع زمانی ارزیابی نمود.  

مقدمه: از جمله مسائلی که ایران در برنامه توسعه در حوزه آمایش شهری با آن مواجه است مسأله فقر در هندسه ی فضای خود است. تولید فقر و شکاف بین فقرا و اغنیا که در عصر ما سیری همواره فزونی داشته است مولود ماشین بزرگتریست که ماهیتاً به تولید فقر مبادرت می کند.داده و روش: این پژوهش در حوزه مطالعات آمایش شهری بوده و مبانی آن بر روش پدیدار شناسی هایدگری استوار است که بر اصل فهم محقق مستند به داده های عینی و فراعینی است. لذا سعی شده برای دستیابی به اهداف، ضمن بررسی و کالبد شکافی نظری پشتوانه های فلسفی ساختار الگوی مدیرتی نظام گردش سرمایه، به بررسی الگوی سلسله مراتبی ساختار اداری در فضای ایران در مقیاس ملی با اتکا به مولفه های کالبدی مبادرت می شود. سپس به تحلیل مساله فقر در فضای شهرهای ایران و افزایش فاصله روزافزون فقر و غنا پرداخته و عوامل ساختاری، برنامه ریزی و اقتصاد فضایی که در این امر دخالت داشتند مشخص می گرددیافته ها: نشان دهنده آنست که ساختار سلسله مراتبی در نظام مدیریت گردش سرمایه، که توسط میسرا و روستو در کشور ایران پیاده گردید با ارجحیت دادن به شهرها، سبب حذف سازمندی روستایی و ایجاد فقر و نابرابری گردید لذا ساختارهایی که برای اداره فضا انتخاب می شوند گاه آنقدر تأثیرگذار است که نتایج آن به صورت خزنده به وضوح با پدیده فقر و نابرابری فضایی نمود خواهند یافت.نتیجه گیری: ساختار سلسله مراتبی در الگوی مدیریتی نظام گردش سرمایه با ارجحیت دادن به شهرها در برخورداری متفاوت از سهم بودجه مسبب ناتعادلی و افزایش فقر شده به صورتی که هفت استان کمتر از سهم بودجه تعادلی و سه استان از صفر تعادلی برخوردار بوده و دارای تعادل فضایی هستند و بقیه استان ها (20 استان) بیشتر از سهم بودجه تعادلی دریافت می کرده اند.

مفهوم عدالت از جمله مفاهیم کلیدی است که تحت عنوان تعادل در فضا از جمله اهداف کاربردی جغرافیدان محسوب و نظریه پردازی های متعددی برای تحقق آن و رفع فقر از جوامع انسانی صورت گرفته به طوریکه این مفاهیم مبنای اصلی پژوهش های این رشته در سال های اخیر بوده است. این پژوهش سعی دارد سیر تحول این مفاهیم را در پژوهش-های جغرافیایی با استفاده از روش هم استنادی ویتگنشتاین ارزیابی و تحلیل نماید. بدین منظور جامعه آماری 493 مقاله از پایگاه استنادی WOS طی سال های 1985 تا 2019 استخراج، و با کمک نرم افزار Citespace، تجزیه و تحلیل کتابشناختی با هدف سنجش رابطه بین مفاهیم فقر و عدالت در پژوهش های انجام شده صورت گرفت. نتایج این پژوهش حاکی از آنست که، مفاهیم کلیدی" فقر، عدالت اجتماعی و عدالت" بیشترین تکرار، «برابری، پایداری و سیاست» بیشترین پایایی و«رفاه، شهر و فقیر» دارای بیشترین مقدار شاخص شکوفایی ، در هسته مرکزی محققین یعنی"جان رالز، دیوید هاروی، آمارتیا سن"می باشند. همچنین تحلیل شاخص مرکزیت حاکی از شکل گیری نگاهی جدید در حل مسائل مربوط به فقر و عدالت است. بویژه پژوهش هایی که ارتباط دادن فقر و عدالت به موضوع شهرنشینی های غیر رسمی و حاشیه نشینی مد نظر آنها بوده است. وجه مشترک اکثر پژوهش ها در این زمینه به افزایش تسهیلات رفاهی به عنوان راهبردی در تعادل چشم اندازهای جغرافیایی معطوف بوده و کمتر به نظام های ساختاری اشاره شده و با بکاربردن واژه ی نئولیبرالیسم در کنار عدالت اجتماعی بر این نکته تاکید دارند که بازتعریف فقر و عدالت در چارچوب ساختاری نظام سرمایه میسور است.

مفهوم عدالت از جمله مفاهیم کلیدی است که تحت عنوان تعادل در فضا از جمله اهداف کاربردی جغرافیدان محسوب و نظریه پردازی های متعددی برای تحقق آن و رفع فقر از جوامع انسانی صورت گرفته به طوریکه این مفاهیم مبنای اصلی پژوهش های این رشته در سال های اخیر بوده است. این پژوهش سعی دارد سیر تحول این مفاهیم را در پژوهش-های جغرافیایی با استفاده از روش هم استنادی ویتگنشتاین ارزیابی و تحلیل نماید. بدین منظور جامعه آماری 493 مقاله از پایگاه استنادی WOS طی سال های 1985 تا 2019 استخراج، و با کمک نرم افزار Citespace، تجزیه و تحلیل کتابشناختی با هدف سنجش رابطه بین مفاهیم فقر و عدالت در پژوهش های انجام شده صورت گرفت. نتایج این پژوهش حاکی از آنست که، مفاهیم کلیدی" فقر، عدالت اجتماعی و عدالت" بیشترین تکرار، «برابری، پایداری و سیاست» بیشترین پایایی و«رفاه، شهر و فقیر» دارای بیشترین مقدار شاخص شکوفایی ، در هسته مرکزی محققین یعنی"جان رالز، دیوید هاروی، آمارتیا سن"می باشند. همچنین تحلیل شاخص مرکزیت حاکی از شکل گیری نگاهی جدید در حل مسائل مربوط به فقر و عدالت است. بویژه پژوهش هایی که ارتباط دادن فقر و عدالت به موضوع شهرنشینی های غیر رسمی و حاشیه نشینی مد نظر آنها بوده است. وجه مشترک اکثر پژوهش ها در این زمینه به افزایش تسهیلات رفاهی به عنوان راهبردی در تعادل چشم اندازهای جغرافیایی معطوف بوده و کمتر به نظام های ساختاری اشاره شده و با بکاربردن واژه ی نئولیبرالیسم در کنار عدالت اجتماعی بر این نکته تاکید دارند که بازتعریف فقر و عدالت در چارچوب ساختاری نظام سرمایه میسور است.

تبیین موضوع: ترجمان صحیح مفهوم عدالت در حوزه دانش جغرافیا تحت عنوان تعادل در فضا است و به عنوان یک اصل در دانش فضایی همواره مورد تأکید بوده است. در همین راستا، پژوهش حاضر سعی دارد ضمن تعریف متغیرهای مؤثر بر تعادل فضایی، آن ها را مقدار پذیر و با تدوین روابط ریاضی، داده پردازی، پردازش، مدل سازی و ارزیابی رقومی کند.روش: موضوع این پژوهش در حوزه مطالعات آمایش سرزمینی و مبانی آن بر روش پدیدار شناسی استوار است. لذا برای دستیابی به اهداف تحقیق ابتدا به مستندسازی بنیادهای نظری آن مبادرت شده است. در مرحله دوم، نسبت به تعریف مفهوم تعادل فضایی اقدام و با ایجاد شبکه ای از مؤلفه هایی که تعریف کننده تعادل در فضاست بازیابی گردید. در مرحله سوم، مؤلفه های تعریف کننده مفهوم فوق واحدگذاری و در چهارچوبه منطق ریاضی برای مناطق گوناگون احصاء شدند. یافته ها: نتایج پژوهش حاکی از آنست که، ضریب دسترسی (TC) در دامنه زمانی 25 تا 35 دقیقه و ضریب شکل (FC) در دامنه طلایی 1/6 تا 1/8 در حالت تعادلی قرار می گیرد. همچنین در صورتی که مقدار ضریب سطح-جمعیت (AE) صفر باشد، حالت تعادل ایجاد شده است. عدم تعادل این ضریب زمانی است که مقدار آن بزرگتر از صفر باشد. اما اگر مقدار این ضریب کوچکتر از صفر باشد بدان معناست که شهر مورد نظر امکان گسترش را دارد.نتایج: مقدار TC برای شهرهای مورد مطالعه در سال 1335 نشان می دهد که دو شهر مشهد و ری با ضرایب دسترسی 25/52 و 25/75 به لحاظ دسترسی در دامنه تعادلی قرار دارند و بقیه شهرها امکان گسترش تا میل به دامنه تعادلی را دارا می باشند. از طرفی مقدار ضریب دسترسی شهرهای نمونه در سال 1390 حاکی از آن است که تنها شهر بم با ضریب دسترسی 15 امکان گسترش تا رسیدن به دامنه تعادلی را دارد و بقیه شهرها در خارج از دامنه تعادلی هستند. همچنین مقدار  ضریب شکل شهرهای نمونه در سال 1335 نشان می دهد که این ضریب برای شهرهای کرمان (2/17) و کاشان (3/77)، فراتر از دامنه تعادلی آن ها هست اما برای بقیه شهرها در دامنه تعادلی واقع نشده و امکان گسترش تا دستیابی به این مقدار را دارا هستند. همچنین تحلیل این ضریب برای سال 1390 حاکی از آن است که شهرهای سبزوار، دامغان و بم با ضریب 1/7، در دامنه تعادلی (1/6 تا 1/8) قرار داشته و بقیه شهرها در خارج از دامنه تعادلی قرار دارند. از طرفی ضریب AE بدست آمده برای شهرهای مورد مطالعه در سال 90 حاکی از آن است که تنها شهر مشهد با ضریب 0/5- دارای تعادل بوده و قابلیت گسترش دارد و بقیه شهرها با دارا بودن ضرایب بیشتر از صفر در حالت عدم تعادل قرار دارند. افزایش بی رویه جمعیت این شهرها در سال های اخیر موجب عدم تعادل آن ها شده است.

این پژوهش تلاش دارد تأثیر خصوصیت های مورفومتری نبکاها را روی ویژگی های مورفومتری ریپل مارک ها در پلایای سیرجان بررسی کند. ابتدا خصوصیت های مرفومتری بیست نمونه از نبکاهای گونه درختچه گز، اشنان و گل گزی، شامل ارتفاع و قطر تاج پوشش گیاه، ارتفاع و قطر قاعده مخروط نبکا، ارتفاع مانع (مجموع ارتفاع نبکا و ارتفاع گیاه) و همچنین طول و عرض محدوده تحت تأثیر مانع اندازه گیری شد. سپس رابطه همبستگی تحلیل رگرسیون بین معیارهای ارتفاع مانع، قطر تاج پوشش گیاه و قطر قاعده نبکا و متغیرهای طول و عرض محدوده تحت تأثیر برقرار شد. همچنین با استفاده از این آزمون تأثیر فاصله از مانع روی طول موج و ارتفاع ریپل مارک ها سنجیده شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که در فواصل نزدیک به مانع که سرعت باد کاهش یافته است، ارتفاع و طول موج ریپل مارک ها افزایش می یابد؛ اما هرچه فاصله از مانع زیاد شود، اندازه طول موج و ارتفاع ریپل مارک ها کوچکتر می شود. همچنین دامنه تأثیرگذاری نبکاهای مختلف روی ریپل ها تا حد بسیار زیادی وابسته به قطرتاج پوشش گیاه و ارتفاع مانع است؛ به طوری که طول محدوده، کمابیش سه برابر ارتفاع مانع و عرض آن، وابسته به قطر تاج پوشش گیاه و بعد از آن قطر قاعده نبکا است.

ماهیت اکثر اشکال و فرایندهای بیرونی زمین، اساساً تابع شرایط اقلیمی حاکم بر یک منطقـه در طـی زمان می بـاشد. لـذا آثـار و شـواهـد تغییرات اقلیمی دوران چهارم که مهمترین آنها وجود آثار یخچالی باقی مانده از این دوره است توانسته پدیده های متنوع ژئومورفولوژی را در سطح خارجی پوسته زمین بر جای بگذارد و با توجه به این آثار و شواهد می توان شرایط اقلیمی گذشته را بازسازی نمود. در همین راستا، در این پژوهش اقدام به بررسی آثار یخچالی در منطقه ماهان کرمان پرداخته شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که خط مرز برف دایمی در منطقه مورد مطالعه در ارتفاع 2900 متری و خط تعادل آب و یخ در ارتفاع 1900 متری بوده است. نقشه های رسم شده نشان می دهد که اختلاف دمای حال و دمای گذشته 5/8 درجه سانتی گراد و اختلاف بارش فعلی و گذشته درحدود 300میلیمتراست. همچنین، بر اساس رابطه مانینگ حجم یخ عبوری از دره یخچالی در منطقه مورد مطالعه با سرعتی معادل 3 متر در سال برابر 1305 متر مکعب برابر4/2 لیتردر ثانیه محاسبه شد. نتایج حاصل از بررسی های مورفوسکوپی که بر روی دانه های بسیار ریز انجام می گیرد نیز می تواند بیانگر منشا رسوبات یک منطقه باشد که بر این اساس 6/66 درصد از رسوبات منطقه مطالعاتی را رسوبات زاویه دار تشکیل می دهد که رسوبات یخچالی بوده است و رسوبات آبی 4/33 درصد را در بر می گیرد.