فتاح غلامی

وقتی که بحث اصلاح‌گری دین مطرح شد برخی جریان‌های فکری نیز با هدف اصلاح در امور دینی به فعالیت‌ مشغول شدند. این عده که ابتدا تنها شعار بازگشت به قرآن و رجوع به ویژگی‌های مذهبی سال‌های نخست اسلام را مطرح می‌کردند کمی بعد با طرح این موضوع ـ که یکی از مهم‌ترین زمینه‌های اختلاف موجود میان مسلمانان بحث تفاوت‌های مذهبی و گسترش خرافه است ـ کار خود را آغاز کردند و اندکی بعد شاخه‌ای از همین گروه با طرح این موضوع جعلی که خرافات در میان طیف‌های شیعه گسترش پیدا کرده بنا را بر مخالفت با اعتقادات شیعی گذاشتند. این مقاله درآمدی کوتاه بر چگونگی حضور این جریان در عرصه اجتماعی و فرهنگی ایران است.

قرار است برای اولین بار همایش تخصصی «تاریخ مجلس» در 31 خرداد برگزار شود. هدف اصلی برگزاری این نشست یکروزه بررسی موضوعاتی چون مجلس و تحولات سیاسی، انتخابات و نظارت برآن، مجالس تاثیرگذار و تاثیر متقابل مجلس و اقتصاد بر یکدیگر است. به همین بهانه باب گفتگویی را با دکتر رسول جعفریان رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی باز کردیم.

تاکنون حسب عادت، درباره مشروطیت به موضوع علل و انگیز‌ه‌های وقوع چنین رخدادی بیشتر توجه می‌شد اما با عنایت به اهتمام کتابخانه مجلس به انتشار اسناد مربوط به عملکرد نمایندگان ادوار مختلف مجلس، ضرورت تاریخ‌نگاری این دوره‌ها که حاصل مشروطیت است بیش از گذشته احساس می‌شود. به همین منظور با دکتر علی ططری، مدیر اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی درباره اسناد و مدارک تازه به دست آمده و ضرورت پژوهش ادوار مجلس گفتگو کردیم.

در کنار مکاتب تاریخ‌نگاری، پیدا کردن شاخص و ویژگی برای مورخان مسلمان از اهمیت خاصی برخوردار است. مورخانی که به یک جریان فکری وابستگی دارند هر کدام با قوت و ضعف‌هایی به تحلیل و‌قایع و رخدادهای تاریخ‌ می‌پردازند. در این میان مورخانی که با نوع نگاه دینی رخدادهای انقلاب اسلامی تبیین و تشریح می‌کنند کم نیستند. ارائه تعریفی که بیانگر ویژگی‌های مورخانی از این دست است بهانه ما برای گفتگو با مسعود رضایی پژوهشگر تاریخ انقلاب بود.

عبدالرحیم قنوات دکترای تاریخ اسلام و عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد است. وی تاکنون کتاب‌ها و مقالات متعددی را در حوزه تاریخ صدر اسلام و ائمه اطهار و تاریخ محلی به جامعه دانشگاهی ارائه داده است. شرکت در سمینار نقش اصفهان در گستره تاریخ اسلام و ایران در دانشگاه اصفهان (1385) و قرائت مقاله تاریخ‌های محلی اصفهان از جمله فعالیت‌های علمی وی بوده است.

8 سال دفاع مقدس، مهم‌ترین رویداد ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بود. کشوری بعد از برقراری نظامی مردمی به جای حاکمیت سلطه و نه گفتن به قدرت‌های استکباری، مورد تجاوز نظامی همسایه خود قرار می‌گیرد، اما با وجود ضعف دفاعی در روزهای آغازین جنگ با رهبری مدبرانه بنیانگذار جمهوری اسلامی و حمایت و پشتیبانی همه جانبه مردم و پایداری رزمندگان خود، در 8سال، هجوم دشمن را دفع می‌کند.

لطف‌الله آجدانی از جمله پژوهشگران فعال عرصه تاریخ معاصر است که تاکنون کتاب و مقالات متعددی را در حوزه تاریخ مشروطه منتشر کرده است. در گفتگویی که با او داشتیم جنبه‌های آسیب‌شناسانه تاریخ‌نگاری انقلاب نقد و بررسی کردیم.

مورگان شوستر آمریکایی در دوره مشروطه دوم (یعنی بعد از فتح تهران و برچیده شدن استبداد صغیر) در دوره‌ای حدوداً هشت ماهه خزانه‌دار کل ایران بود. دولت وقت او را به ایران آورد تا نظام مالی نابسامان ایران را سر و سامانی بدهد. ورود شوستر از همان ابتدا با مخالفت‌های روسیه و انگلیس همراه بود. کار تا آنجا پیش رفت که بعد چند ماه روسیه به دولت ایران اولتیماتوم داد که اگر شوستر از ایران بیرون نرود، به ایران حمله خواهد کرد. البته مجلس در برابر این تهدید مقاومت کرد، اما دولت تن داد و در نهایت با آمدن نیروهای روسیه تا قزوین، مجلس منحل شد و در نهایت مورگان شوستر در 22 دی ماه 1290 خاک ایران را ترک کرد. وی بعدها خاطرات خود را در کتابی تحت عنوان اختناق روسی در ایران به رشته تحریر درآورد. به مناسبت این رویداد گزارش زیر به بررسی روابط چهارصد ساله ایران و روسیه می‌پردازد.

نهضت اسلامی مردم ایران در بهمن‌ماه سال 57 به‌پیروزی رسید. این رویداد، بزرگترین حادثه قرن معاصر در منطقه بود که وقوع آن بسیاری از تحلیلگران سیاسی را برآن داشت که به گمانه‌زنی در مورد ابعاد آن بپردازند. گزارشی که از خاطر مخاطبان محترم می‌گذرد روایتی از اهم اتفاقات انقلا‌ب در فاصله زمانی 12 بهمن 1357 تا پیروزی انقلاب اسلامی(22 بهمن همان سال) است. در این متن سعی شده سلسله وقایع به صورت روزشمار مورد توجه قرار گیرد تا خواننده ضمن درک تاریخی حوادث و رویدادها در جریان فعل و انفعالات سیاسی داخلی و خارجی انقلاب نیز قرار گیرد.