نسبت بین تسامح و غبن در فقه و حقوق ایران (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
عقود در یک تقسیم بندی به دو دسته کلان تقسیم می شود: عقود مغابنه ای که عبارت است از عقودی که بنای طرفین عقد بر توازن عوضین عقد است و عقود مسامحه ای که به معنایِ عدم ابتنایِ اراده طرفین بر توازن عوضین عقد است. در عقود مسامحه ا ی، باتوجه به اینکه تسامح آگاهانه صورت می گیرد، آثار فقهی و حقوقی متفاوتی را به ارمغان می آورد. عمده این آثار را می توان در نقض برخی از قواعد معاملات دانست؛ ازجمله اینکه به موجب تسامح، علم تفصیلی به عوضین، شرط صحت عقد نیست؛ لذا صلح بر مجهول را جایز دانسته اند؛ برخلاف عقودی مغابنه ای که در آن علم تفصیلی به عوضین نه تنها، لازم است، بلکه شرط صحت عقد نیز است. از دیگر آثار تسامح در عقود می توان به تأثیرگذاری آن بر خیار غبن دانست؛ بدین ترتیب که در اثر تسامح طرفین عقد، شخصی که مغبون می گردد، دیگر حق فسخ ندارد. در این پژوهش با روش تحلیلی-توصیفی و با استناد به منابع کتابخانه ای در پی بررسی همه جانبه اثر اخیر هستیم؛ اثری که غالب نویسندگان فقهی و حقوقی تمایل جدی بدان نشان دادند و حتی فراتر از آن مورد پذیرش قانون گذار نیز قرار گرفته است. تتبع در آراء دانشوران نشان می دهد باوجود اینکه اکثریت صاحب نظران تسامح در عقود را منجر به سقوط خیار غبن می دانند؛ در مقابل عده ای تسامح در عقود را در تنافی با خیار غبن نمی دانند. برخی دیگر نیز میان عقد صلح و سایر عقود و اقسام عقد صلح تفصیل قائل شده اند؛ همچنان که برخی دیگر میان تسامح شخصی و نوعی تفاوت نهاده اند. به نظر می رسد دیدگاه اخیر منطقی و موجه باشد؛ درنتیجه در تسامح نوعی به طور مطلق خیار غبن جاری است، خواه غبن فاحش باشد یا افحش؛ ولی در تسامح شخصی، مغبون صرفاً در صورت ظهور غبن افحش، خیار خواهد داشت.Relation between Lesion and Tolerance in Jurisprudence and Iranian Law
In a broad classification, contracts are divided into two major categories: «commutative contracts» (ʿuqūd mughābana) , which are agreements founded on the contracting parties' mutual intent to ensure equivalence between the exchanged values, and «unbalanced contract» (ʿuqūd musāmuḥa) , which denote agreements where the parties' intent is not premised on establishing equilibrium between the reciprocal considerations. In unbalanced contracts, given that «tolerance» (tasāmuḥ) is exercised knowingly, they bring about distinct jurisprudential and legal effects. The primary effects can be observed in the suspension (or relaxation) of certain transactional rules: Among these, in unbalanced contracts, «detailed knowledge» of the exchanged values is not a prerequisite for the contract’s validity, as tolerance inherently permits settlement (ṣulḥ) involving uncertain matter. This stands in contrast to commutative contracts, in which such detailed knowledge of the exchanged values is not only mandatory but also a fundamental condition for the contract’s validity. Another effect of tolerance in contracts is its impact on the option of lesion (khiyār al-ghabn). Specifically, when the contracting parties knowingly exercise tolerance, aggrieved party (maghbūn) no longer retains the right to rescind the contract. In this study, employing an analytical-descriptive methodology and relying on library-based resources, we aim to comprehensively examine the aforementioned effect—an effect that has garnered significant attention from the majority of jurisprudential and legal scholars and has, moreover, been formally recognized by legislators. A thorough examination of scholarly opinions reveals that, while the majority of jurists consider tolerance in contracts as leading to the fall of option of lesion, a minority do not view such tolerance as inherently incompatible with the fall of this right. Some others have also distinguished between settlement contracts and other contracts, as well as the various types of settlement contracts; while others have made a difference between individual tolerance and objective tolerance. It appears that the latter view is reasonable and justified. Consequently, in objective tolerance, the option of lesion is absolutely applicable, whether the defect is significant or excessive. However, in individual tolerance, the aggrieved party only retains the option to rescind if an excessive lesion becomes evident.
تبلیغات
