دیدگاه ابن عربی درباره نظریه کسب در مسئله جبر و اختیار (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
مسئله جبر و اختیار یکی از قدیمی ترین مسائل در میان اندیشمندان اسلامی است که می توان آن را از مشکل ترین و پیچیده ترین مسائل معرفتی انگاشت. از دیرباز اندیشمندان مسلمان پیرامون این مسئله نظراتی عرضه کرده اند که به نظرات جبر، کسب، تفویض و امر بین الامرین خلاصه می شود. در این میان، دیدگاه محیی الدین ابن عربی به عنوان ارباب اهل معرفت امری مهم است. ما در این پژوهش به دنبال این خواهیم بود که آیا نظر ابن عربی با نظریه کسب یکسان است؟ به عبارت دیگر، آیا نظر عرفا با اشاعره در مسئله جبر و اختیار یکی است؟با روش تحلیلی توصیفی و با جمع آوری و بررسی آثار ابن عربی، به این نکته می رسیم که مبنای عرفانی وحدت شخصیه وجود ابن عربی، مسئله جبر و اختیار را سالبه به انتفاء موضوع می کند؛ با این حال می توان جبر و اختیار را در فضای عرفانی نیز میان وجود خدا و مظاهر او تبیین کرد. همچنین محیی الدین بر اساس مبنای عرفانی اعیان ثابته، معتقد است عین ثابته انسان در صقع ربوبی، اقتضای اراده و اختیار داشته و در عالم خلقی به صورت مرید و مختار بروز می کند. از این رو با آنکه شیخ اکبر، فاعل را منحصر در حضرت حق می داند، اما صدور فعل را از جریان انسانِ مرید محقق می بیند. انسان است که مختارانه فعل را انجام می دهد و خداست که فعل را ایجاد می کند.همین دو مبنای عرفانی سبب شده است که با قاطعیت بگوییم ابن عربی قائل به نظریه کسب اشاعره نیست. از سویی او برخلاف اشاعره که قائل به وجود خدا و وجود انسان و وجودهای متعدد موجوداتند، قائل است که یک وجود کران تا کران هستی را پر کرده است. از سوی دیگر، برخلاف اشاعره و قائلان نظریه کسب که اراده را از نظام انسانی حذف کرده و نسبت به فعل، انسان را کاسب می دانند، ابن عربی اراده را در متن حقیقت انسانی پیاده می کند و مریدبودن انسان را منقوش در عین ثابته اش می داند.Ibn Arabi’s Perspective on the Theory of Kasb in the Issue of Predestination and Free Will
The issue of predestination and free will is one of the most challenging and complex epistemological questions. Muslim scholars have long debated this matter, presenting various perspectives that have been categorized into four main views: determinism (jabr), acquisition (kasb), delegation (tajwid), and the doctrine of amr bayn al-amrain (a position between the two extremes). Among these perspectives, the view of Muḥyī al-Dīn Ibn ʿArabī, as a prominent figure in Islamic mysticism, holds significant importance. This study seeks to determine whether Ibn ʿArabī’s position aligns with the theory of kasb. In other words, does the mystical perspective on predestination and free will correspond to the Ash‘arite interpretation?
Using a descriptive-analytical method and by examining Ibn Arabi’s works, this study concludes that his mystical principle of the Unity of Being (wahdat al-wujud) renders the issue of predestination and free will meaningless due to the negation of the subject itself. However, it is still possible to interpret predestination and free will within a mystical framework, considering the relationship between God’s existence and its manifestations.
Moreover, based on the mystical doctrine of aʿyan thābita (immutable archetypes), Ibn Arabi asserts that the immutable archetype of a human being, in its divine realm (suqʿ al-rububi), inherently possesses will and volition. This potentiality manifests in the created world as a willing and choosing agent. Therefore, while Ibn Arabi regards God as the ultimate agent (fāʿil), he also acknowledges the realisation of actions through the human agent, who wills them freely. In this view, humans perform acts voluntarily while God actualises them.
These two mystical foundations lead to the conclusion that Ibn Arabi does not subscribe to the Ash‘arite theory of kasb. Unlike the Ash‘arites, who uphold the independent existence of God, humans, and multiple entities, Ibn Arabi maintains that only one existence encompasses all of reality. Furthermore, in contrast to the Ash‘arite doctrine of kasb, which denies human agency and restricts human participation to the mere acquisition of actions, Ibn Arabi embeds volition within the very essence of human reality, asserting that will (irādah) is inscribed in the immutable archetype of each individual
تبلیغات
