بازشناسی آراء و رویکرد یحیی بن حمزه علوی صاحب "الطراز؛ المتضمن لأسرار البلاغه وعلوم حقائق الإعجاز" در تعریف حقیقت (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
دانش بلاغت به عنوان یکی از پر نظریه ترین علوم، در معرضِ توجه متفکرانِ اسلامیِ حوزه های مختلف قرار گرفته تا جایی که مباحث این علم را با جریان های فکری متفاوت خود، در آمیختند. از طرفی، تاریخ این علم، مبیّنِ مطالعات فراوانی پیرامون دیدگاه های متفکران در رابطه با مباحثِ دانش بلاغت است. چیستی "حقیقت" واژه، به عنوان یکی از مقوله های اصلی در بلاغت کلاسیک همواره در کانونِ توجه بلاغیان بوده و در مباحث نظری که ارتباط مستقیمی با اندیشه متفکران داشته به یکی از بحث های جدلی تبدیل شده است. اختلافِ نظرها پیرامون این مفهوم، بیشتر متوجه رویکردهای فکری بلاغت پژوهان در ارتباط با دایره شمول مفهوم حقیقت و مجاز بوده که در علم بلاغت با اصطلاح "حدّ الحقیقه" و "حدّ المجاز" بیان می شود. تقسیم بندی و قید زدن بر مفهوم "حقیقتْ"، توسط عده ای از نظریه پردازان، منشأ اصلیِ پیدایش این اختلاف ها شد. از طرفی، حقیقت به مثابه ابزاری برای شناخت واقعیتِ اندیشه متفکران جزئی ضروری است.از این رو؛ لازمه این نوع شناخت، فهم دقیق و تصور آنها از چیستی حقیقت است که این تصور می تواند به عنوان زیر ساخت فکری متفکران در رویکرد کلیشان، تلقی شود. از این رو، چگونگی تبیینِ مفهوم "حقیقت" به عنوان یکی از مباحث کلیدی در بلاغت، مورد توجه متفکران اسلامی بوده و پژوهش های فراوانی پیرامون آن صورت گرفته است؛ اما اغلبِ این مطالعات به نقلِ دیدگاه های بلاغت پژوهان پیرامون این مقوله، بسنده کرده اند، نقد و بازکاوی آراء متفکران، محور اصلی پژوهش ها نبوده است. علوی (۷۴۹ه )، نظریه پرداز کلاسیک در کتاب بلاغیِ "الطراز؛ المتضمن لأسرار البلاغه وعلوم حقائق الإعجاز" ضمن اشکال گیری بر آراء اغلب بلاغت پژوهان، به تبیین مفهوم "حقیقت" می پردازد. پژوهش گرانی که به بررسی آراء علوی پرداخته اند، باور به رویکردِ تکاملی یا میانه وی، دارند و این باور را خلاف اصلِ اندیشه وی، در پیش گرفتند. از این رو؛ مقاله حاضر با هدفِ شناختِ منظومه فکری علوی با تکیه بر مباحث نظری وی در مبحث "حقیقت" می کوشد با رویکرد کیفی و روش توصیفی - تحلیلی، و تمرکز بر تضادهای موجود در آراء علوی، دوگانکی حاکم بر اندیشه وی را نشان دهد و به نفیِ انتسابِ رویکرد تکاملی او بپردازدMethodologyپژوهش حاضر، با تکیه بر رویکردهای حاکم بر بلاغت و شناخت اندیشه علوی، و با این هدف اصلی که مفهوم حقیقت می تواند به عنوان عنصری تعیین کننده برای شناختِ منظومه فکری علوی باشد، در تلاش است تا به نفیِ رویکرد تکاملی وی، بپردازد. شایان ذکر است که تمرکز جستار کنونی بر مباحث نظری بوده که زیر بنای فکری بلاغت پژوهان محسوب می شود، و از طرفی، تکیه اصلی بر استنباط آراء علوی از بطنِ اعتراض های وی بر دیگر متفکران کلاسیک بوده که در ضمن بحث، تا حدودی این اعتراض ها بررسی می شوند. Results and Discussionمفهوم "حقیقت" و چگونگی تبیین آن، یکی از مضامین اساسی در علم بلاغت است که توجه بسیاری از متفکران میراث عربی – اسلامی را به خود جلب کرده است. از آنجاکه مقوله حقیقت به مثابه ابزاری برای شناخت واقعیت اندیشه متفکری است؛ بنابراین لازمه فهم اندیشه وی، فهم دقیقِ تصور او از چیستی حقیقت است که این تصور می تواند به عنوان تکیه گاه فکری متفکر در رویکرد کلی وی، تلقی شود. از جمله نظریه- پردازانی که در این زمینه، آراء مهمی داشته یحیی بن حمزه علوی به عنوان یکی از متفکران منتسب به رویکرد تکاملی و صاحب کتاب "الطراز" است واکاوی آراء وی در این خصوص، با تکیه بر محورهای اصلی همچون "الوضع الأول"، "الوضع بالأصاله"، "الحقیقه اللغویه"، "الوضع اللغوی"، "المواضعه"، "استعمال فی الموضوع الأصلی"، و "معناه الأصلی" که به منزله سنگ بنای آراء علوی قرار گرفته و اندیشه متعارض وی را برجسته کرده، بر این مهم دلالت دارند که علوی مفهوم حقیقت را در دو مرحله بررسی می کند: الف: به اعتبار وضع واضع که از آن با عنوان دلالت تطابقی نوع اول یاد می شود. وی نخست بر بی اعتباری این مقوله به عنوان معیاری برای تعیین حقیقت واژه، تاکید داشته و آن را از دایره شمول حقیقت خارج کرده- است، و این بی اعتباری را حتی در اندیشه جرجانی و ابن جنی، نیز رقم زده است. به نوعی وی در این مرحله، بر این باور است که واژه قبل از استعمال، حقیقت بر آن صدق نکرده و نقل معنایی در آن صورت نمی گیرد. ب: به اعتبار اصطلاح تخاطب که از آن با عنوان دلالت تطابقی نوع دوم یاد می شود. وی این مقوله را ملاکی برای تعیین حقیقت واژه دانسته؛ یعنی واژه بعد از استعمال مشمول مفهوم حقیقت می شود؛ زیرا در این مرحله است که نقل معنا صورت می گیرد هر چند که در مبحثی دیگر، با اعتبار بخشی به وضع واضع (دلالت تطابقی نوع اول) ملزم به نقض چنین دیدگاهی می شود. جدال علوی میان اعتباربخشی به وضع واضع یا اصطلاح تخاطب، منجر شده نوعی دوگانگی و تعارض- گویی، آراء وی را پیرامون مفهوم حقیقت احاطه کند. با مشروط کردن وضع واضع به قید استعمال، به گونه ای میان دلالت تطابقی نوع اول و دوم تفکیک قائل شده، و سعی دارد قید استعمال را در اصطلاح تخاطب؛ یعنی استعمال واژه در بافت های لغوی، عرفی و شرعی پیش ببرد. از طرفی، علوی وضع اولیه واژه یا همان دلالت تطابقی نوع اول را مقدمه اصطلاح تخاطب قرار داده؛ اما در تعریف نوعی از حقیقت (شرعی) با تکیه بر محورهایی، این دیدگاه را نفی کرده و دلالت تطابقی نوع اول و دوم را در یک راستا پیش می برد؛ بنابراین با چنین رویکردی، ملزم به نقض قید استعمال، بی اعتباری وضع واضع، عدم نقل معنا در دلالت تطابقی نوع اول و حتی ایراد بر جرجانی و ابن جنی می شود. با توجه به دیدگاه های فوق، در مباحث نظری که ارتباط تنگاتنگی با اندیشه علوی داشته گویا جریان عقل گرایی بر ابعاد فکری وی، قابل تطبیق بوده و مجموع این موارد، در نفیِ رویکرد تکاملی وی بوده است. Conclusionیافته های پژوهش نشان می دهد؛ جدالِ میان اعتباربخشی به وضع واضع یا اصطلاح تخاطب، سبب شده نوعی دوگانگی بر آراء علوی پیرامون حقیقت سایه افکند و دو تعریف متعارض از حقیقت ارائه دهد. وی بر بی اعتباری وضع واضع و عدم انتقال معنا تاکید داشته و آن را، مشروط به قید استعمال می داند؛ یعنی وضع واضع را به عنوان معیار تعیین کننده نقل معنا از حقیقت به مجاز قبول ندارد؛ اما در جایی دیگر، با اعتباربخشی به وضع واضع، ملزم به پذیرش انتقال معنا و نفیِ قید استعمال در آن، و برابری وضع واضع با اصطلاح تخاطب می شود. بر این اساس، جریان عقل گرایی بر ابعاد فکری علوی غلبه دارد.Recognizing the Views and Approach of Yahya Bin Hamza Alavi owner "Al-Taraz; al- Mutzimin al-asrar al-balagha wa alum haqaiqa al-Ijaz" in Defining Truth
The science of rhetoric, as one of the most theoretical sciences, has been exposed to the attention of Islamic thinkers from different fields to the extent that they have combined the topics of this science with their different currents of thought. On the other hand, the history of this science shows many studies about the viewpoints of thinkers in relation to the topics of the science of rhetoric. What is the word "truth", as one of the main categories in classical rhetoric, has always been in the focus of rhetoricians' attention, and it has turned into one of the controversial debates in theoretical debates that have a direct connection with the thoughts of thinkers . The difference of opinion about this concept is mostly focused on the intellectual approaches of rhetoric scholars in relation to the scope of the concept of truth and permission, which is expressed in the science of rhetoric with the terms "hadd al-haqiqah" and "hadd al-majaz". The division and emphasis on the concept of "truth" by some theorists became the main source of these differences. On the other hand, truth is necessary as a tool to know the reality of the thought of partial thinkers. Hence; The requirement of this type of knowledge is their precise understanding and idea of what the truth is, and this idea can be considered as the intellectual infrastructure of thinkers in their general approach. Therefore Explaining the concept of "truth" in rhetoric has always been the focus of Islamic thinkers and researchers; But most of the studies have been restricted to quoting the views of rhetoricians, and criticizing the opinions of thinkers has not been the focus of them. Yahya bin Hamzah Alavi (749 AH), one of the classical theorists, explains the concept of "truth" in the rhetorical book "Al-Taraz; al-Mutzimin al-asrar al-balagha wa alum haqaiqa al-Ijaz" while criticizing the opinions of most rhetorical scholars. With the aim of understanding Alavi's intellectual system, relying on his theoretical discussions about "truth", this article tries to show the duality governing his thought using a qualitative approach and descriptive-analytical method. MethodologyThe current research, based on the approaches governing the rhetoric and knowledge of Alevi thought, and with the main goal that the concept of truth can be a determining element for knowing the Alevi intellectual system, is trying to negate his evolutionary approach. to pay It is worth mentioning that the focus of the current research was on the theoretical issues that are considered the intellectual foundation of rhetoric scholars, and on the other hand, the main reliance was on deriving Alavi's opinions from the core of his objections to other classical thinkers, which in the discussion To some extent, these objections are investigated. Results and DiscussionThe concept of "truth" and how to explain it is one of the basic themes in the science of rhetoric that has attracted the attention of many thinkers of Arab-Islamic heritage. Since the category of truth is a tool for knowing the reality of a thinker's thought; Therefore, to understand his thought, it is necessary to have a precise understanding of his idea of what truth is, and this idea can be considered as the intellectual support of the thinker in his general approach. Among the theorists who had important opinions in this field is Yahya bin Hamza Alavi, as one of the thinkers attributed to the evolutionary approach and the author of the book "Al Taraz ". . Analyzing his opinions in this regard, relying on the main axes such as "Al-Wawaf", "Al-Wawaf al- Asala", "Al-Haqiqa al-Linguistic", "Language al-Wawaf", "Al-Mawwaizah", "Usage in the original topic", and "Original meaning" ", which has become the cornerstone of Alavi's views and highlights his conflicting thoughts, indicate that Alavi examines the concept of truth in two stages : A: According to the validity of the statement, which is referred to as the first type of matching implication. First, he emphasized the invalidity of this category as a criterion for determining the truth of the word and excluded it from the scope of truth, and he established this invalidity even in the thought of Jurjani and Ibn Jani. Is. In a way, at this stage, he believes that the truth does not apply to the word before it is used, and there is no transfer of meaning in it . B: According to the term of discourse, which is referred to as the second type of congruent implication. He considered this category as a criterion for determining the truth of the word; That is, the word is subject to the concept of truth after being used; Because it is at this stage that the transfer of meaning takes place, even though in another topic, by giving validity to the position of the narrator (the first type of matching implication), he is required to violate such a point of view. Alevi's controversy between the validity of the author's position or the term of discourse, has led to a kind of duality and conflict-speak surrounding his opinions around the concept of truth. By stipulating the adverbial condition to the adverb of use, he somehow distinguishes between the first and second types of concordance, and he tries to define the adverb of use in the idiom of discourse; It means to advance the use of the word in lexical, customary and religious contexts . On the other hand, Alavi has put the initial position of the word or the first type of matching signification as the introduction of the term ḥathab; But in defining a type of truth (Sharia) by relying on axes, he negates this point of view and advances the first and second types of compatibility in the same direction; Therefore, with such an approach, it is required to violate the clause of use, invalidate the mode of the author, not to convey the meaning in the first type of concordance, and even object to Jarjani and Ibn Jani. According to the above points of view, in the theoretical debates that are closely related to Alavi
تبلیغات
