زمینه ها و عوامل حضور خوارج در خراسان در اواخر دوره اموی و عصر اول عباسی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

خراسان در سده های اول اسلامی شاهد حضور گروه های سیاسی، قومی و مذهبی بود. خوارج یکی از گروه های نسبتاً تأثیرگذار در خراسان بودند. آنان بیشتر در نقاطی نفوذ و رخنه پیدا کردند که ضعف حاکمیت امویان و عباسیان در آنجا به چشم می خورد. خراسان از این جهت دارای زمینه های مساعدی برای حضور و بروز فعالیت های آنان به شمار می رفت. مهمترین مسئله این پژوهش تبیین زمینه ها و عواملی است که موجب حضور خوارج در خراسان و تأثیر آنها بر ظهور جنبش ها و قیام های ضد اموی و عباسی شد. این پژوهش با تکیه بر منابع اصیل تاریخی و با رویکرد توصیفی - تحلیلی سامان یافته است. یافته های مقاله نشان می دهد که عواملی چون مهاجرت قبایل عرب به خراسان، فشارحاکمان اموی بر خوارج در عراق، نزدیکی خراسان به کانون های فعال خوارج در جنوب شرقی ایران، دوری از مرکز خلافت اسلامی و نارضایتی مردم خراسان از حاکمان اموی و عباسی زمینه حضور و شکل گیری برخی جنبش های خارجی مذهب در خراسان را فراهم کرد. همچنین به نظر می رسد حضور خوارج در خراسان در سقوط امویان و تضعیف اقتدار عباسیان در خراسان تأثیرگذار بوده است.