چالش های صدرالممالک در اصلاح ساختار مالی- اداری آستان قدس رضوی (1325- 1329) (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

انقلاب مشروطه بر ابعاد گسترده ای از ساختارهای اجتماعی و اداری جامعه ایران اثر گذاشت. یکی از مهمترین نهادهای مذهبی ایران، آستان قدس رضوی بود که به سبب مشکلات داخلی اش تحت تأثیر آن واقعه قرار گرفت. آستان قدس دچار بحران مالی شده بود و برخی از مشروطه خواهان مشهد نیز خواستار اصلاح ساختار سنتی معیوب این نهاد موقوفه بودند. انتخاب صدرالممالک به عنوان متولی با توجه به سابقه اجدادی و شغلی و تغییر شرایط سیاسی جامعه پس از مشروطه، زمینه ساز اصلاحات در آستان قدس شد. این مقاله درصدد است تا اقدامات اصلاحی صدرالممالک در آستان قدس در سال های 1325 تا 1329 را بررسی کند و نشان دهد که صدرالممالک چه اصلاحاتی در آستان قدس رضوی انجام داد و اولیای آستانه چرا و چگونه نسبت به اصلاحات او واکنش نشان دادند؟ نتایج این پژوهش که با تکیه بر اسناد و مطبوعات به صورت توصیفی-تحلیلی انجام شده، حاکی از آن است که صدرالممالک از محرم 1325 به عنوان متولی منصوب شد و پس از فراز و نشیب هایی تلاش کرد تا با اصلاح ساختار اداری و استقرار کابینه، وضعیت مالی و اداری این نهاد موقوفه را تغییر دهد. این کار او با مخالفت برخی از اولیای آستانه مواجه شد. مخالفان برای حفظ منافع خود هیات اصلاح خواهان آستانه رضوی را به وجود آوردند و به صورت منسجم دست به اقدامات تحریک آمیز و شایعه پراکنی و حتی تهدید زدند تا اینکه در نهایت پس از چهار سال موجب عزل صدرالممالک و ناکامی اصلاحات او شوند.