بازسازی فرهنگ و جامعه در ایران پساانقلاب؛ نگاهی به تجربه ی میدان فوتبال در دههٔ 60 (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

یکی از آرمان های انقلاب، تغییر بنیادین در مناسبات حاکم بر نظام اجتماعی و فرهنگی بود. این خواستِ تغییر در همه میدان های اجتماعی در ایرانِ پساانقلاب دنبال شد. این تحقیق به میانجی مطالعه موردی میدان فوتبال در دهه نخست پس از انقلاب، می کوشد تجربه بازسازی فرهنگ و جامعه در ایران پساانقلابی را بازخوانی کند. «فوتبال» به سبب محبوبیت گسترده و توده ای، می تواند نمونه مناسبی برای تحلیل این موضوع باشد. پرسش این است که نظام انقلابی چگونه با میدان فوتبال مواجه شد و چه ایده ها/ الگوها/ پرکتیس هایی را در میدان فوتبال به کار بست؟ تحلیل گسترده متون و اسناد نشان می دهد که ایده ورزش اسلامی یا ورزش انقلابی -تا حدی همچون عرصه های دیگری مانند سینما و تئاتر و دانشگاه- هرگز از پرده ابهام بیرون نیامد. درعین حال، محبوبیت گسترده فوتبال و برخی رفتارها و شعارهای تماشاگران که با هنجارهای سیاسی حاکم هم نوا نبود، در بحبوحه تنش های پساانقلاب و جنگ، فوتبال را به رقیبی برای ارزش های رسمی بدل کرد. مهم ترین غایتی که مسئولان در ورزش و خاصه فوتبال دنبال می کردند؛ یعنی تولید سوبژکتیویته نوین در غیاب خط مشی مشخص و فقدان یک الگوی کلان تغییر اجتماعی به جایی نرسید. به این ترتیب، از نیمه های دهه 60 و هم زمان با افول رادیکالیسم در جامعه و سیاست ایران، مدیران ارشد کشور بر ورزش قهرمانی صحّه گذاشتند و عملاً فوتبال ایران به تدریج گام در همان مسیر معمول ورزش جهانی گذاشت. این پژوهش نشان می دهد چگونه سیاست گذاران در فرایند برپاکردن آپاراتوس های دولت در دهه 60، به نحوی از آرمان های مبهم نخستین عقب نشستند و این زمینه ساز سیر تحولی بود که به تدریج در دهه 70 در فرهنگ و جامعه ایران پیش رفت.