گرهگاه هایی برای پیوند مسائل اجتماعی ایران و خاورمیانه؛ معرفی و نقد کتاب «تبار خیزش: مسائل سرمایه داری معاصر در خاورمیانه» (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

سنت بررسی مسائل اجتماعی ایران در عمل شاهد غلبه و تفوق نسبی رویکرد آسیب شناسی در آن است، به نحوی که مواجهه با مقوله مسئله اجتماعی عملاً اذهان را به سیاهه ای تکراری، خنثی و عمدتاً سطحی از آسیب هایی چون اعتیاد، حاشیه نشینی، فقر، طلاق، بیکاری، خشونت و ... هدایت می کند که در آن توصیف ها یا تحلیل ها نمی توانند از سطح امور فراتر بروند، تا فهمی رادیکال از مسائل ارائه کنند و از حیث راه حل موضعی هنجاری و آلترناتیو داشته باشند. این امر حداقل به لحاظ روش شناختی مولود غلبه نوع خاصی از تعریف مسئله اجتماعی است که صرفاً دامنه پژوهش را به نقض هنجارها و ارزش های گروه های مهم جامعه محدود می کند و از مواجهه با نهادهای اجتماعی و صورتبندی حاکم بر خود جامعه به عنوان منبع مسائل ناتوان است. در حال حاضر یکی از نگرانی های مهم در رابطه با جریان بررسی مسائل اجتماعی ایران، جاماندگی آن از درک و همراهی با پویایی های نوین جامعه است. تحولات سال های اخیر در ایران و بروز شوک های جمعی قدرتمند در آن، بضاعت مفهومی و تحلیلی سنت غالب جامعه شناسی مسائل اجتماعی را با چالش مواجه کرده است که نباید به راحتی از آن صرف نظر کرد. کتاب «تبار خیزش: مسائل سرمایه داری معاصر در خاورمیانه» که در سنت انتقادی بررسی مسائل اجتماعی طبقه بندی می شود، تقریری است مبتنی بر رویکرد اقتصاد سیاسی از روندهای اجتماعی و تحولات تاریخی منجر به شکل گیری اعتراضات موسوم به بهار عربی در جوامع خاورمیانه. برای جامعه ایران که از حیث مصادیق، رویدادها و روندها در معرض بیم ها و امیدهای مشابهی با همسایگان خاورمیانه ای خود قرار دارد، مواجهه و روبرو شدن انتقادی با چنین کتاب هایی می تواند دریچه های جدیدی به روی نحوه فهم مسائل اجتماعی در آن بگشاید که هم زمان ماهیتی سیاسی، تاریخی و ژئوپولتیک داشته باشد.