دولت- ایل؛ پیش نظریه ای برای ایران پیشاپهلوی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

ماهیت دولت در ایران، یکی از مشاجره برانگیزترین مسائل در بین پژوهشگران علوم سیاسی بوده است.  برخلاف دولت های جدیدی که در عصر پسااستعمار به وجود آمده اند، دولت در ایران دارای قدمت زیادی است؛ به گونه ای که از آن به عنوان نخستین دولت تاریخ یاد می شود. پس از پایان جنگ جهانی دوم و طرح مکاتب متعارض توسعه مانند مکتب نوسازی و مارکسیستی، ماهیت دولت در ایران مورد تامل نظری قرار گرفت؛ بخش عمده این نظریات ناظر بر ماهیت مارکسیستی بویژه تفسیر استالینیستی از صورت بندیهای پنجگانه اقتصادی – اجتماعی تاریخ بشر از دولت در ایران بود. بخش دیگری از نظریات دولت، در نقد و نقض نظریات مذکور بود. ماهیت دولت در ایران مساله اصلی این مقاله است و در پاسخ به سؤال چیستی ماهیت دولت در ایران پیشا پهلوی، این فرضیه صورت بندی شده است: با توجه به ریشه های اقلیمی و زیست بوم ایران و غلبه ایلات، می توان صورت بندی « دولت- ایل»  را برای ایران پیشا پهلوی بویژه از سلجوقیان تا پایان قاجار پیشنهاد کرد. دولت – ایل  که ناشی از  ویژگی های هویتی،  سازمانی و نظامی ساختار ایلی بود، هم بر شکل گیری دولت توسط ایلات برتر اطلاق دارد و  هم ایلاتی را  شامل می شود که بدون آنکه حکومت تشکیل داده باشند، به مثابه شبه دولت هایی در قلمرو خود حکومت می کردند. این فرضیه با رهیافت جامعه شناسی تاریخی و تحلیل ماهیت دولت های حاکم از صفویه تا  پایان قاجار  با روش توصیفی تحلیلی پردازش شده است.