مفاهیم تذهیب های قرآنی در عصر صفوی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

خوشنویسی و تذهیب دو عنصر اصلی تشکیل دهنده کتاب آرایی و کتابت قرآن هستند. تذهیب های مختلف قرآنی که در طول تاریخ این هنر در ایران اجرا شده اند دارای ویژگی ها و خصوصیات خاص زیبایی شناسانه اند. این هنر همواره در طول تاریخ رو به رشد بوده و در هر دوره ای تذهیب هایش از ویژگی های خاصی برخوردار بوده است، به طوری که زیباترین و ظریف ترین تذهیب های قرآنی مربوط به تذهیب های عصر صفوی است. بنا به عقیده برخی از هنرشناسان غربی تذهیب های قرآنی فقط جنبه زیبایی و تزئینی داشته و دارند. برخی نیز معتقدند که در پس ظاهر نقش مایه های تذهیب بار معنایی نهفته است. حال سؤال اصلی این است که تذهیب های قرآنی ایران در دوره صفوی که از ظرافت و زیبایی به مراتب بیشتری نسبت به دوره های قبل برخوردارند دارای چه بار معنایی و مفاهیمی هستند؟ هدف اصلی این پژوهش رسیدن به مفاهیم عمیق تذهیب های قرآنی در دوره صفوی است برای رسیدن به پاسخ سؤال چنین به نظر می رسد که تذهیب های قرآنی در عصر صفوی از مفاهیم عمیق اسلامی و عرفانی برخوردارند و برخی از هنرمندان تذهیب کار، به پشتوانه تجارب هنرمندان ماقبل خود، برای تذهیب قرآن از مفاهیم عمیق قرآنی نیز الهام گرفته اند. روش توصیفی تحلیلی برای این پژوهش مناسب به نظر می رسد. شیوه جمع آوری اطلاعات و داده ها به صورت ترکیبی کتابخانه ای و میدانی بوده که، با مراجعه به موزه های قرآنی، نسخ قرآن های تذهیبدار انتخاب شده است. همچنین جامعه آماری این پژوهش قرآن های تذهیب دار دوره صفوی است که هشت جلد از آنها به صورت هدفمند انتخاب شده و در نهایت می توان به این نتیجه رسید که نقش مایه های تذهیب با بهره از مفاهیم اسلامی، نظیر مفهوم نور، رنگ و وحدت که در قرآن نیز ذکر شده است، توسط هنرمندان عصر صفوی به صورت آگاهانه برای تزئین قرآن به کار گرفته شده است.