فلسفه تربیتی

سخن از معرفت در ساحت فلسفه به دو صورت کلی هستی شناسی و معرفت شناسی انجام می گیرد. این نوشتار که ادعا دارد به معرفت پژوهی در آثار حضرت امام (ره) پرداخته است در مقام تفکیک این دو ساحت نیست، بلکه بالاجمال به تبیین کلیاتی در عرصه معرفت و تاثیر آن بر فلسفه تربیتی امام می پردازد. مسائلی از قبیل چیستی معرفت و تعریف آن، اقسام معرفت، شرایط حصول معرفت نافع، سامان بخش چارچوب کلی این مقاله است. تقسیم های مختلفی که برای علم انجام می گیرد از حصولی و حضوری، نظری و عملی و نیز تقسیمی منطبق بر ساحت های وجودی انسان، ادامه بخش این نوشتار است. تبیین شرایط سودمندی علم که از آن جمله است ضرورت ملازمت علم با تواضع و تهذیب نفس، درونی شدن علوم و معارف و حسن فاعلی از دیگر مباحثی است که مورد اشارت قرار می گیرد و در نهایت فلسفه تربیتی ماخوذ از این مباحث معرفی می شود.

یکی از فعالیت هایی که فیلسوفان انجام می دهند، انتقاد است. قضاوت در خصوص قضایا مستلزم بررسی و ارزیابی دقیق آنهاست، چرا که نقادی باید ارتقاء اثر و ارزشمندی محتوی را به دنبال داشته باشد، در این صورت است که این عمل فلسفی می تواند آثار تربیتی پدید آورد و در جامعه روشنگری ایجاد کند، اما تحقق چنین هدفی نیازمند آن است که فعالیت فلسفی نقد بر مبادی صحیحی استوار باشد تا پیامدهای فردی و اجتماعی تربیتی را به همراه آورد. بدین منظور ضرورت دارد ابتدا از فلسفه نقد آگاه شد، در این راستا این مقاله بر آن است ذیل سه محور چیستی، چرایی و چگونگی به تبیین این فلسفه بپردازد. در قسمت چیستی؛ ماهیت نقد در قسمت چرایی؛ اهداف نقد و در محور چگونگی؛ اصول نقد ذیل دو محور نقدکننده و نقد شونده مورد نظرگرفته است. برخی از مهم ترین اهداف عبارتند از: هدایت و تعالی، تقویت توانمندی تحلیل و پرسش گری، توسعه فرهنگ گفت وگو و گسترش اندیشه ورزی و برخی از اصول مربوط به نقد کننده و نقد شونده عبارتند از: اعلمیت، مستند بودن، مستدل بودن، وضوح، توجه به بافت و زمینه اثر، شنونده خوب بودن، انعطاف پذیری، سعه صدر و آمادگی پذیرش نقد.

پژوهش حاضربه " نظام وروش های تربیتی درنظرگاه اسلامی ومقارنه آن با مکتب اگزیستانسیالیسم "می پردازد.هدف این پژوهش نظری ،کاربردی وباروش توصیفی –تحلیلی انجام شده است.در روش شناسی اگزیستانسیالیسم، معلم تلاش می کند که متعلم را ترغیب کند تا از طریق سئوالاتی درباره ی معنی زندگی به حقیقتی شخصی دست یابد. وظیفه ی معلم آن است که برای یادگیری موقعیتی فراهم آورد که طی آن شاگردان بتوانند ذهنیت خویش را ابراز کنند. به عقیده ی اگزیستانسیالیست ها نباید فراگیر را با اغفال یا زور به یادگیری وادار کرد بلکه فراگیر باید از روی میل و رغبت خویش و روبرو شدن با یک موقعیت نامعین، خود به دنبال یادگیری برود.در این روش معلم نقش تسهیل کننده را دارد و فراگیر ازروی میل و رغبت به دنبال کشف حقیقت می رود. در مکتب تربیتی اسلام نیز بر آن تاکید شده است. لیکن طریق دسترسی به این مهم در این مکاتب با هم متفاوت است. به طور کلی در بررسی این که آیا روش های تربیتی اسلام و اگزیستانسیالیسم، هم جهت می باشد، می توان گفت که این روش ها در خصوص پرورش تفکر منطقی در فراگیران تا حدودی همسو بوده لیکن روش های تربیتی اسلام نظر به جامع نگری اسلام از نوعی جامعیت کلی تری برخوردار است. به گونه ای که اسلام با دید همه جانبه ای که به انسان دارد پرورش تمام ابعاد وجودی انسان را درنظر گرفته است.درحالی که اگزیستانسیالیسم و به طور کلی مکاتب غربی صرفاً به انسان به عنوان موجودی مادی توجه نموده اند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه فلسفه تربیتی و سبک شناختی در حل مسأله معلم با رشد قضاوت اخلاقی دانش آموزان انجام شده است. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی دانش آموزان و معلمان مقطع ابتدایی شهرستان کردکوی است که از میان آن ها 155 معلم و 361 دانش آموز (شامل 184 دانش آموز پسر و 177 دانش آموز دختر) با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. معلمان پرسشنامه فلسفه تربیتی و مقیاس سبک شناختی در حل مسئله، و دانش آموزان پرسشنامه قضاوت اخلاقی را تکمیل کردند. تحلیل داده ها با روش همبستگی اسپیرمن انجام گرفت. یافته ها نشان داد بین فلسفه های تربیتی پیشرفت گرایی، بازسازی اجتماعی و فلسفه تربیتی اسلامی در معلمان و رشد قضاوت اخلاقی در دانش آموزان رابطه مستقیم وجود دارد؛ اما رابطه بین فلسفه های تربیتی پایدارگرایی، بنیادگرایی و وجودگرایی در معلم با رشد قضاوت اخلاقی در دانش آموزان معنادار نیست. یافته های آزمون رتبه بندی فریدمن نشان داد اولویت های فلسفه های تربیتی بین معلمان مورد مطالعه به ترتیب، فلسفه تربیتی اسلامی، پایدارگرایی، وجودگرایی، بنیادگرایی، بازسازی اجتماعی و پیشرفت گرایی بوده است. با استفاده از آزمون یومن ویتنی، یافته ها نشان داد میان دانش آموزان پسر و دختر از لحاظ رشد قضاوت اخلاقی تفاوت وجود دارد و از این نظر پسران بالاتر از دختران هستند. در نهایت، بر اساس نتایج، پیشنهادهایی حول محور ارائه آموزش های لازم به معلمان و دانشجویان تربیت معلم بیان شد.