راهکارهای قرآنی

قرآن کدام راهکارهای عینی را برای پاسخ به نیازهای انسان، به ویژه انسان معاصر معرفی میکند؟ تلاش نگارنده در این مقاله بر جست وجوی راهکارهای عینی پاسخ گویی قرآن کریم به نیازهای انسان متمرکز شده است و برای رعایت ترتیب منطقی بحث، مقاله در دو بخش ساماندهی شده است: بخش نخست نیازهای انسان را از منظر اندیشمندان دینی و دانشمندان روان شناسی بررسی و تبیین و در نهایت انواع نیازهای انسان را فهرست میکند. نویسنده در همین بخش گذری نیز بر وضعیت نیازهای انسان عصر جدید دارد. بخش دوم که حجم بیشتری دارد، راهکارهای عینی قرآن برای پاسخ گویی به نیازهای انسان را بررسی و تبیین میکند. نویسنده در این بخش با توجه به قلمرو و مجال محدود مقاله، بسیاری از این راهکارها را به اختصار مورد توجه قرار میدهد

بشر در طول تاریخ زندگی خود بالفطره یا از روی نیاز، زندگی اجتماعی را پذیرفته و آرامش روحی و رفع نیازهای خویش را در همزیستی مسالمت آمیز با دیگران یافته است. این مسئله درباره ادیان و مذاهب مختلف نیز صادق است. همزیستی مسالمت آمیز بدین معناست که مردم یک جامعه باوجود عقاید گوناگون در آرامش و تعاون با یکدیگر به سر برده، اختلاف را از طریق مسالمت آمیز حل و فصل کنند. این نوع همزیستی دارای مبانی همچون ضرورت زندگی اجتماعی، عدالت اجتماعی، کرامت انسانی و... است که با موانعی داخلی و خارجی روبرو می شود. قرآن با احترام به دیگر انبیا و پذیرش حقوق پیروان آنان، بر آزادی عقیده و فکر و توجه به اصول مشترک تأکید داشته و با استقبال از پیشنهاد صلح، همواره، گفت وگوی مسالمت آمیز را از اصول مسلم خویش برشمرده است و با مبارزه با توهمات برتری جویانه پیروان برخی ادیان، به تعاون در مسائل بین الادیانی توصیه می کند. موارد پیش گفته می تواند از مهم ترین راهکارهای همزیستی مسالمت جویانه قرآن برای بشریت قرار گیرد.

ارتباط میان انسان ها امری غیرقابل انکار و مورد پذیرش همگان است. اما شکل برقراری ارتباطات متفاوت است. یک شکل آن، ارتباطات کلامی است و پدیده شایعه، بخشی از ارتباطات کلامی انسان ها در جامعه است. این پدیده ی کلامی دو جهت مثبت یا منفی دارد که براساس اغراض، گفتارها، شنیده ها و زمینه های موجود در میان افکار عمومی مردم شکل گرفته و تحت تأثیر ویژگی های فرهنگی و اجتماعی هر جامعه، انتشار پیدا می کند. در این میان، شایعات منفی پیامد ها و آسیب هایی دارد که سلامت روابط اجتماعی انسان را تهدید و تخریب می کند. آسیب های اعتقادی، تخریب استوانه های اعتقادی و شبهه افکنی؛ آسیب های اجتماعی، شکل گیری محیط ناسالم اجتماعی، خدشه دار کردن آبروی افراد و سلب آرامش عمومی؛ آسیب های سیاسی، بی اعتمادی مردم به رهبران جامعه و ایجاد اختلاف و تفرقه؛ آسیب شایعه برای شایعه ساز نیز رسوایی شایعه سازان است. پیامدهای مذکور باعث گردیده تا پدیده ی شایعه و آسیب های روانشناختی آن در این مقاله به عنوان یک ضرورت مورد بررسی قرار گیرد. همچنین راهکارهای قرآنی به لحاظ پیشگیری شایعه مانند: ابهام زدایی، ارجاع خبر به اهل تشخیص، تحقیق و بررسی اخبار و کنترل زبان؛ و به لحاظ مقابله با شایعه مانند: تکذیب شایعه، مجازات شایعه سازان و بازسازی فرد یا گروه آسیب دیده، بیان گردید. این پژوهش با روش توصیفی کتابخانه ای همراه با تحلیل به تطبیق یافته ها و راه حلّ ها پرداخته است. برای رسیدن به هدف پژوهش، در ابتداء پس از تبیین مفهوم شناختی، به عوامل و پیامدهای روانشناختی شکل گیری شایعه و سپس در مقام راه حلّ به روش های پیشگیری و مقابله با شایعه از دیدگاه قرآن کریم پرداخته شد.

دعا نوعی عبادت است که در جهان بینی توحیدی، همواره تسکین دهنده آلام روحی و جسمی انسان به شمار می رود. دعا می تواند به عنوان یکی از راهکارهای مقابله با بیماری کرونا مطرح باشد؛ اما در حال حاضر، با به حاشیه رفتن مسائل و مفاهیم دینی و پررنگ شدن راهکارهای پزشکی، این شبهه مطرح است که اگر با رعایت مسائل بهداشتی، به سلامتی جسمی می رسیم، پس چه نیازی به دعا و توصیه های معنوی وجود دارد؟ پژوهش حاضر به روش عقلی و نقلی، با ابزار کتابخانه ای و پردازش اطلاعات به صورت توصیفی تحلیلی به دنبال پاسخ گویی به این چالش است. از دستاوردهای این تحقیق آنکه پنج دسته از آیات قرآن در مقام پاسخ گویی به این شبهه هستند. دسته اول: آیات دال بر رابطه علی و معلولی بین پدیده ها، که بر طبق آن، شرایط دعا به عنوان جزء العلّه و موانع استجابت دعا با عنوان نبود مانع در تحقق معلول تاثیرگذار هستند. دسته دوم: آیات دال بر تبیین مفهوم استجابت دعا است؛ با این توضیح که استجابتِ دعا، به معنای جواب دادن خدا به ما، قطعی است؛ اما این پاسخ، به معنای تحقق آنچه می خواهیم نیست. دسته سوم: آیات دال بر حکمت است؛ زیراکه بندگان خدا، که دلشان به نور ایمان و عمل صالح نورانی شده، حتی اگر علت عدم استجابت را ندانند، لب به ناشکری نمی گشایند؛ چرا که می دانند یکی از صفات خداوند متعال، حکیم است. دسته چهارم: آیات دال بر سنت آزمایش است تا انسان جایگاه واقعی خود را دریابد. دسته پنجم: آیات دال بر فقر ذاتی انسان است که بر اساس آنها، ادعای بی نیازی از خداوند متعال، مخالف با نص صریح این آیات است.