کلام و ادیان

عنوان «حجه الله» از عناوینی است که در روایات پرکاربرد بوده و امامان خود را با آن وصف کرده اند. بر اساس متون وحیانی «حجه الله» با صِرف حجت متفاوت بوده و هر یک بار معنایی خاصی دارد. معنای حجت در لغت و اصطلاحِ علوم مختلف و نیز در روایات متفاوت است. بر اساس روایات به هر چه بیان کننده و طریق به سوی مقصود باشد اطلاق شده و حجت خدای والا آن چیزی است که طریق به خدای سبحان و وسیله قرب به ایشان خواهد بود. نتیجه وجود چنین حجتی بسته شدن عذر مکلفان است. ولی عنوان «حجه الله» تنها بر افرادی اطلاق می شود که علاوه بر جایگاه تبیین و طریق برای ق رب به الله، دارای ویژگی هایی هم چون جعل و نصب الهی، حیات، علم، عصمت و سخنگویی از سوی خدای والا است. این پژوهش تنها بر متون وحیانی تکیه کرده و به تحلیل روایات اهل بیتD پرداخته است. پیرامون این موضوع گرچه در حد اندک پژوهش صورت گرفته ولی به گونه ای که در این نگارش تحقیق شده سابقه ندارد.

قرآن مجید از زبان عیسای مسیح می فرماید که به بنی اسرائیل وعده آمدن پیامبری به نام احمد را داده است (الصف/6) در این تحقیق در صدد بررسی دو عبارت ازانجیل یوحنا هستیم که می تواند مصداق این تعبیر قرآنی قلمداد شود. حضرت مسیح از آمدن فردی بعد از خود به نام  پاراکلیتوس (παράκλητος) خبر می دهد این عبارت دلالت بر پیامبر اسلام دارد که با استناد به خود کتاب مقدّس قابل اثبات است. هم چنین عیسای مسیح به حواریون و نیز در داستان دادگاه اورشلیم، بشارت به آمدن احمد را داد. انجیل یوحنا آن شخص را نئوما تیس آلیتیاس (ἀληθείας τῆς Πνεῦμα) نوشته است. برگردان این واژه به عبری معادل نام آسمانی پیامبر اسلام אמת (eh'-meth) یعنی احمدصلی الله علیه و آله است. مکاشفه یوحنا نیز با دو اسم امین و احمد از ایشان پیشگویی کرده است.

در میراث مکتوب امامیه، روایات زیادی وجود دارد که از خلقت نورانی معصومین علیهم السلام پیش از آفرینش سایر مخلوقات سخن گفته اند. برخی از این روایات، مسیر انتقال این نور را تا رسیدن به صلب جناب عبدالمطلب نیز بیان کرده اند. پژوهش حاضر سعی دارد تا اعتقاد به این آموزه را در در سده های نخستین و در میان اصحاب ائمهD رصد کند. لذا با این هدف و با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی این روایات در منابع حدیثی امامیه پرداخته و جایگاه این اعتقاد را در باور اصحاب امامیه مورد کنکاش قرار داده است. این بررسی نشان می دهد که این اعتقاد در میان باورهای شیعیان نخستین وجود داشته است و روایات حاوی این مضمون که امروزه به دست ما رسیده، از قرن اول هجری تا قرن های بعدی، قابل مشاهده هستند. مهم تر این که، منابع حدیثی اهل سنت نیز به روایاتی با مضامین خلقت نورانی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و امیرالمومنین علیه السلام اهتمام ورزیده اند. 

عرفا و صوفیه به ندرت وارد مبحث روش شناسی نقل حدیث گشته و به تشریح مبانی خود در این رابطه اقدام ورزیده اند. در این میان امّا ابوطالب مکی، عبدالرحمن سلمی و ابن عربی سه تن از مهم ترین نظریه پردازان صوفیه بوده که بر خلاف دیگر مشایخ، درباره بحث روش شناسی نقل حدیث در تصوف تبیین داشته اند. این مبانی از طرف دیگر صوفیان مورد پذیرش بوده است. در قرون بعدی نیز اقطاب متصوفه با طرح بحث عصمت مشایخ، منقولات مشایخ صوفیان یکسره پذیرفته شد و سوال از سند و منبع کلام آنها بدعت و گناهی نابخشودنی تلقی گردید. محیی الدینِ ابن عربی نیز مهم ترین ملاک و میزان برای رد یا پذیرش حدیث را، مطابقت آن با شهود باطنی و مکاشفات عارف می داند؛ از نظر بزرگان صوفیه، جعل حدیث تنها در یک صورت یعنی در صورت سوق دادن مردم به خیرات جایز است. این مبنای مهم سبب شد تا میراث مکتوب متصوفه مشحون از روایات جعلی و مرسل و ضعیف گردد. از نظر صوفیان، حدیث با دو سند طریقتی و شرعی نقل می شود. در سند طریقتی، ندای حدثنی قلبی عن ربی سر داده و مستقیم از خدا یا امام نقل می کند و کتب خویش را مملو از این احادیث می کنند. امّا احادیث کتب محدثین و فقها سند شرعی دارد و از سنخ علم حصولی است که حجاب سلوک شمرده می شود و باید کنار گذاشته شود.

مسیحیّت تبشیری برای نفوذ در جهان اسلام  اقداماتی را از صد سال پیش آغاز کرد. بعد از نابودی استعمار، سلطه استعمارگرایانه مسیحیّت هم تضعیف شد.  به این ترتیب حمایت میسیونرهای  مسیحی خارجی از نو مسیحیان مسلمان زاده از بین رفت و آنها به موازات  استعمار نو، روش های جدیدی را اتخاذ کردند. میسیولوژیست ها به تجربه دریافتند که  در روش های سنتی تبشیری، به دلیل غفلت از مقوله هایی چون  فرهنگ و بافت اجتماعی مقاصد تبشیری، چندان توفیقی در مسیحی سازی مسلمانان نداشته اند؛ بنابراین به تدریج به سمت روش های تبشیری نوین روی آوردند که الزامات فرهنگی و زمینه جامعه مقصد را  مورد توجه قرار می داد. یکی از رویکردهای نوین تبشیری روش «هم بافت مندسازی» است که در این مقاله به صورت تحلیلی و توصیفی و با بررسی اسناد میسیولوژی به آن پرداخته است . در نوشتار حاضر ضمن بررسی  این رویکرد و معرفی طیف c با تاکید بر c5  یا جنبش درون ، مدل های اجرایی رویکرد هم بافت مند سازی  مانند: مدل شتر روش پل زنی قرآن و انجیل، مدل طلوع، روش ترجمه بومی کتاب مقدس، مدل تغییر کیش آلن تیپت روش تغییر هویت و مدل محمد پیامبر کتاب مقدّس در اعتقادات مسلمانان بررسی می شود. پروتستان ها، مخالف C5 «جنبش درونی» هستند و این مدل را افراطی و خطرناک می دانند. مدل هویت یکپارچه در مسیح در مقابل مدل جنبش درونی است که  توسط دکتر فرد فرخ نوشته شده است. مدل جزیی آن مدل پل زنی مفهومی است که سعی به انتقال مصداقی هویت اسلامی به هویت مسیحی را دارد.