کلام حکمت

بحث از اسماء و صفات خداوند، یکی از مسائل مهم در فلسفه و کلام اسلامی است. در این میان یکی از صفاتی که از دیرباز ذهن اندیشمندان اسلامی را به خود معطوف داشته، صفت اراده الهی است. از منظر خواجه نصیرالدین طوسی اراده الهی صفتی موجود، ذاتی و عین ذات خداوند است. وی معتقد است اراده نوعی از علم و آن هم علم به مصلحت نهفته است. فخر رازی نیز به پیروی از مکتب اشعری، اراده را صفتی قدیم و ازلی و غیر از علم و قدرت دانسته است. وی از طریق نیاز فعل الهی به مخصص برای وقوع در زمان معین، به اثبات اراده می پردازد. این پژوهش که با هدف مقایسه و تبیین دیدگاه دو اندیشمند مهم شیعه و سنی یعنی خواجه نصرالدین طوسی و فخر رازی صورت گرفته، به روش کتابخانه ای و به شیوه تحلیلی-توصیفی نگارش شده است.

اجماع یکی از دلایل شرعی مهم در دین اسلام می باشد. اما بین فریقین در معتبر بودن آن اختلاف نظر دارد. با توجه به اهمیت اجماع و اختلاف نظر فریقین، این نوشتار با شیوه توصیفی- تحلیلی، ابتدا به دیدگاه اهل سنت نسبت به حجیت اجماع، سپس به بیان دلیل اجماع صحابه بر حقانیت خلافت ابو بکر از دیدگاه عالم برجسته و مرجع کلامی اهل سنت، یعنی قاضی ایجی در کتاب المواقف، و در پایان به نقد دلیل صاحب مواقف پرداخته است. به نظر می رسد دلیل قاضی ایجی با تکیه بر عمل صحابه، قابل نقد می باشد: اولا، اجماع بما هو اجماع اعتباری ندارد. ثانیا، با فرض اینکه آن اجماع را دارای اعتبار بدانیم با بررسی تاریخی و روایی روشن می شود که اجماع در میان صحابه بر خلافت ابو بکر صورت نگرفته است؛ لذا این دلیل نه تنها مشروعیتی ندارد بلکه از کرسی استدلال نیز ساقط است.

پلورالیزم دینی یکی از مسائل مهم کلام جدید است که از غرب سرچشمه گرفته و جامعه اسلامی را نیز تحت نأثیر قرار داده است. پلورالیزم بر آن است که بگوید: تمام ادیان اعم از ادیان توحیدی و غیر توحیدی و مکتبهای بزرگ فکری از حقیقت برخوردارند و پیراون همه آنها، رستگارند. هدف این تحقیق این است که نشان دهد: ادیان در حقیقت متعدد و متکثر نیستند و در اصول خود یکسانند و در شریعت طبق مسائل زمانی و نیاز بشری باهم فرق دارند و این اختلاف تشکیکی بوده و از نوع تقابل و تضاد نمی باشد. اهمیت موضوع این است که پذیرش پلورالیزم به تناقض منطقی و پیامدهای منفی کلامی می رسد. در این تحقیق سعی شده با روش توصیفی- تحلیلی، ابتدا پلورالیسم تبیین و سپس ارزیابی گردد. در پایان نیز این پژوهش به این نتیجه رسیده که مبانی پلورالیزم برخاسته از متن ادیان نیست یعنی به گونه ای نیست که جان هیک همه ادیان را همچون یک پدیده مورد بررسی قرار داده؛ و از متن ادیان، چنین نتیجه بگیرد بلکه بیشتر چنین به نظر می رسد این خواست شخصی او بوده که برای حل مشکلات تزاحم ادیان، چنین راه حلّی را ارائه بدهد.

اعتقاد به حیات پس از مرگ، اصلی اساسی از اعتقادات ادیان الهی است. اصلی که از همان ابتدای خلقت، پیامبران آن را مطرح کرده اند و با بشارت به بهشت و انذار از عذاب الهی حجت را بر مردم تمام کرده اند. در اصل اعتقاد به رستاخیز و قیامت، می توان گفت در بین ادیان اختلافی نیست، اما در جزئیات اختلافاتی دیده می شود که در هر دینی برداشتی متفاوت از آن داشته است.. این مقاله به شیوه توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر روش کتابخانه ای به بررسی رستاخیز و ابعاد گوناگون آن در مسیحیت پرداخته و از رهگذر آن به این نتیجه رسیده که مسیحیان معتقدند مردگان در آخرالزمان پس از رجعت مسیح(ع) زنده شوند و پس از داوری و رسیدگی به اعمالشان به حیات خود ادامه می دهند. دلیل آنان بر این اعتقاد، برهان غایت آکویناس می باشد. همچنین معتقدند که رستاخیز انسانها جسمانی-روحانی خواهد بود و برای اثبات آن به شواهدی از کتاب مقدس تمسک می نمایند. علاوه بر آن در باور مسحیت جاودانگی از صفات بارز فردوس و جهنم است؛ و افراد دارای حیات ابدی و عذاب ابدی خواهند بود.

نوشتار پیش رو پیرامون عبادات واجب در یهودیت و اسلام است که یک موضوع بین ادیانی می باشد. اهمیت این تحقیق در این است که انسان همواره به دنبال یافتن حق و دین حقیقی است و مقایسه و مطالعه تطبیقی ادیان به روشن شدن این مسئله کمک شایانی می کند. در این پژوهش با شیوه توصیفی- تحلیلی و به روش کتابخانه ای ابتدا به سن بلوغ در یهودیت پرداخته، سپس عبادات یهودیت بیان شده که عبارت اند از : قربانی، نماز، وضو، غسل، واجبات مالی، حضور در خانه ی خدا، کفارات. با بررسی انجام شده به این نتیجه رسیده که عبادات این دو دین الهی، دارای شباهت هایی هستند؛ همانطور که تفاوت های قابل توجهی نیز دارند. به نظر می رسد عبادات یهودیت در پاره ای موارد سخت تر بوده است؛ اما با این وجود عبادات اسلامی کامل تر و عمیق تر می باشند؛ و بیش از مناسک و عبادات یهودیت با زمان و انسان عصر حاضر  هماهنگی دارد و بر اساس مصالح و حکمتهایی می باشد.