پژوهش در آموزش زبان و ادبیات فارسی

      بحث هویت ملی از پدیده های مهم و چالش برانگیز معاصر است که اندیشمندان زیادی را بر آن داشته تا راهکارهایی ارائه دهند و از استحاله فرهنگی جوانان ایران در فرهنگ های بیگانه جلوگیری کنند. یکی از ابزارهای مهم برای رسیدن به این مهم، بازبینی کتاب های درسی است. هدف پژوهش پیش روبررسی و تحلیل مؤلفه های هویت ملی در کتاب های فارسی دوره دوم متوسطهبرایتحقق این امراست. نگارندگان در این مطالعه، در پی پاسخ به این پرسش هستند که کتاب های مذکور تا چه حد در انتقال، تقویت و تثبیت مؤلفه های هویت ملی موفق بوده اند؟ روش پژوهش از نوع کیفی و تحلیل محتواست که به شیوه اسنادی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق، کتاب های فارسی ۱، ۲ و ۳ دوره دوم متوسطه(چاپ ۱۳۹۸) است. با نگاهی به یافته های پژوهش می توان دریافت که توزیع متعادلی نسبت به مؤلفه های هویت ملی صورت نگرفته و نقش دروس، صفحات و تصاویر کتاب های فارسی در شکل دهی و تقویت هویت ملی نوجوانان کم رنگ است. بیشترین میزان تأکید بر مؤلفه های «مشاهیر و نخبگان» و «زبان و ادبیات فارسی» و کمترین میزان تأکید بر دو مؤلفه «خرده فرهنگ ها» و «بناهای تاریخی و اماکن جغرافیایی» است. لازم به ذکر است که مباحث «نمادهای ملی»، «دین» و «فرهنگ و ارزش های فرهنگی» نیز از توجه شایسته برخوردار نیستند؛بر این اساس برای شکل دهی، توسعه و تثبیت هویت ملی در جوانان،لازم است کتاب های درسی به عنوان ابزار کلیدی و مهمِ مقوله هویت ملی،بازنگری شود.

بسیاری از مربیان، تجربیاتناب آموزشی خود را درکلاس های درس، مرهون حضورفعال و مؤثرمخاطب یا مخاطبینی خاص هستند؛ فراگیرانی که آتش اشتیاقشان، موجب فربهی روح و بسط اندیشه است و ازبرکت حضور همین طالبان مشتاق است که به قول مولانا،شیر معرفت از پستان جانمربی،جاریمی شود. حضور این مخاطبان خاصواشتیاق آن ها گاهی استاد را به ثبت و ضبط آموزه ها و خلق آثار علمی و ادبی ترغیب می نماید؛ مثلاً تأثیر حسام الدین چلبی در خلق مثنوی به حدی است که مولانا، کتاب خویش را «حسامی نامه»،نامیده است.  این مقاله به روشاینتحقیقتوصیفی- تحلیلی نگاشته شدهواطلاعاتآناز راه مطالعات کتاب خانه ای فراهم آمده است و به استناد آثار و اقوال سه تن از بزرگ ترین مربیان و مروجان تعلیم و تربیت، سعدی، شمس تبریزی و مولانا، به بررسی نقش فراگیران در تقویت مهارت حرفه ای معلمان و شکوفاسازی ظرفیت های هنری شان پرداخته شده است. بررسی ها نشان می دهد همدلی معلم و شاگرد و حضور پر برکت مستمعین مشتاق، از مهم ترین عواملی است که موجب گرمی مجالس درس و زمینه های گشایش معنوی  برای استاد و دیگر حاضران است.

از آن جایی که از یک سو، گفتار یکی از راه های مهم ارتباط میان انسان ها و عاملی اساسی در یادگیری است و از سوی دیگر،در کتب درسی کشور ماعملاً از فارسی نوشتاری معیاراستفاده می شود،آموزش زبان فارسی در مناطق دو زبانه و چند فرهنگی،با چالش هایی جدی روبه روست. در این مقاله سعی شده است عمده ترین این چالش ها شناسایی و رتبه بندی شود. به همین منظور، به کمکصد نفر از معلمان کلاس های دوزبانه مناطق چندفرهنگی،چالش های مربوط به موضوع، شناسایی و سپسبا استفاده از نرم افزارSPSS 20و روش فریدمن، رتبه بندی شدند و نهایتاً مهم ترین آن ها مشخص گردید. نتایج یافته ها نشان داد که مهم ترین چالش ها به ترتیب عبارت اند از: نحوه انتقال مطالب،نبود تعامل بین زبان اول و دوم، نبود برنامه درسی و کتاب مناسب برای این دسته از دانش آموزان، نحوه ارزشیابی،عدم هماهنگی بین دانش آموزان و عدم پیشروی به موقع در درس فارسی. از آن جایی که مهم ترین چالش معلمان،مربوط به ساز و کارهای تدریس و نحوه انتقال مطالب بود ،در پایان مقاله روش ها و راهکارهای رفع این چالش در قالب پیشنهادهایی ارائه گردیده است.

     نظر به اهمیت آموزش زبان و ادبیات فارسی،پژوهشحاضر به بررسی گنج هایحکمت در کتاب های فارسی دوره متوسطه دوم از منظر شناسایی اهداف مؤلفان، سبک شناسی و قلمرو ادبیپرداخته و به منظور برآوردن این هدف، از دیدگاه معلمان و مدرسان کتاب های فارسی مدنظر استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که مبحث گنج حکمت به میزان بسیار اندکی منجر به دستیابی به اهداف مؤلفان شده است و با سایر مطالب فصل های مشابه از منظر سبک شناسی و نوع قلمرو ادبی هماهنگی خاصی ندارد. با توجه به نتایج به دست آمده، لازم به نظر می رسد بازنگری ای کلی در گنج های حکمت کتاب های فارسی دوره دوم متوسطه انجام گیرد و در تألیف کتاب های درسی فارسی، دیدگاه معلمان و مدرسان اعمال شود.