پارسه

پارسه

پارسه پاییز و زمستان 1395 شماره 27

مقالات

۱.

نقش قفقاز در روابط ایران و روسیه در دوره دوم حکومت صفویه (1135-996ق/1723-1588م)

کلید واژه ها: صفویه روسیه قفقاز شاه عباس اول پطرکبیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 645 تعداد دانلود : 701
منطقه قفقاز از نظر سیاسی و اقتصادی در قیاس با سایر مناطق، دارای ویژگی های برجسته ای همچون تنوع اقلیمی و جمعیتی، امتیاز استراتژیکی (وجود راه آبی ایجاد شده از تنگه بسفر، دریای مرمره و مدیترانه) و منابع سرشار مالی بود. عوامل مذکور سبب جلب توجه دو کشور ایران و روسیه به منطقه قفقاز گردید و هر دو خواهان توسعه نفوذ سیاسی خود در این منطقه بودند. تبیین نقش قفقاز در روابط ایران و روسیه در دوره دوم حکومت صفویه حایز اهمیت بسیار می باشد. از این رو پژوهش حاضر بر آن است تا با استفاده از منابع کتابخانه ای و روش توصیفی تحلیلی به بررسی نقش استراتژیکی قفقاز در روابط ایران و روسیه وعملکرد حکام صفویه در این محدوده جغرافیایی بپردازد. مسأله بنیادی در این پژوهش، اهمیت منطقه قفقاز در روابط سیاسی و نظامی صفوی و روسیه (در فاصله1135 996ق.) می باشد. این نقش از ویژگی ها و شرایط اقتصادی و جغرافیایی منطقه قفقاز نشأت می گیرد، که به عنوان مثال در اختیار داشتن تنگه ها و معابر مهم دریایی و دستیابی به منافع اقتصادی و تجاری و گسترش سرزمین در موضوع قفقاز مهم است.
۲.

انتظار ظهور منجی آخرالزمان در ادیان الهی (زرتشت، یهود، مسیحیت)

کلید واژه ها: آیین زرتشت آیین یهود آیین مسیحیت سوشیانت منجی مسیح

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 786 تعداد دانلود : 429
اعتقاد به ظهور منجی آخرالزمان، عقیده ای است که در کیش های آسمانی زرتشت، یهود و مسیحیت و مدعیان نبوت عموماً و دین مقدس اسلام خصوصاً، به مثابه یک اصل مسلم مورد قبول واقع شده است. شور و التهاب انتظار موعود آخرالزمان در تاریخ پر فراز و نشیب این ادیان موج می زند. پیروان آیین زرتشت، یهود و مسیحیت در سراسر تاریخ محنت بار خود هر گونه خواری و شکنجه را به این امید بر خود هموار کرده اند که روزی «سوشیانت» و یا «مسیحا» ظهور خواهد کرد و آنان را از جمیع بلاها نجات خواهد داد. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سؤال است که آیا منجی آخرالزمان در ادیان توحیدی زرتشت، یهود و مسیحیت در شکل و ماهیت با یکدیگر تفاوتی دارند یا نه؟ به عبارت دیگر آنان در رسالت پیش رو دارای چه شباهت ها و مشترکاتی می باشند؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است که منجی آخرالزمان منجی خلق الله است به عبارتی منجی نوع بشر است و اختصاص به قوم و نژاد خاصی ندارد. نوشتار حاضر تلاش دارد به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، سیراندیشه و اعتقاد به ظهور منجی آخرالزمان را در هر یک از ادیان فوق الذکر مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.
۳.

حیات امامان اسماعیلی در اَنجِدان (شاخه قاسم شاهی)

کلید واژه ها: انجدان امامان اسماعیلی سیاسی فرهنگی اقتصادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 671 تعداد دانلود : 10
اسماعیلیان از فِرَق مهم شیعه محسوب می شوند. آنان در تاریخ جهان اسلام از تأثیرگذارترین جریان ها و فِرَق اسلامی بودند و موجب بسیاری از تحولات مهم شدند. اسماعیلیان در آستانه حمله مغول بذر فرهنگی و سیاسی فراوانی را پراکنده ساخته بودند اما در هنگام برداشت ثمره تلاش های خود، حمله مغول همه محاسبات را برهم زد و جریان تاریخ اسلام را به گونه ای دیگر رقم خورد. بعد از حمله مغول اسماعیلیان به سرعت در حاشیه قرار گرفتند و نقش آنان بشدت کاسته شد. با سقوط الموت بدست مغولان، امامان اسماعیلی دوره ای را در نواحی شمال غرب ایران می زیستند و سپس به شهر بابک در کرمان رفتند. اما سرانجام در آغاز قرن دهم هجری اَنجِدان در مرکز ایران را برای اقامت و پایگاه خود برگزیدند و افزون بر سه قرن در آنجا می زیستند. حضور آنان در اَنجِدان آغاز دوره جدیدی از تاریخ آنان محسوب می شد که بر تأثیرگذاری آنان در معادلات مختلف تاریخ ایران افزود. پژوهش حاضر درپی بررسی وضعیت امامان شیعه اسماعیلی در اَنجِدان است که به روش توصیفی تحلیلی کوشیده است ضمن ارائه گزارشی از تاریخ آنان در این ناحیه، به این پرسش اصلی پاسخ دهد که وضعیت سیاسی، فرهنگی و اقتصادی امامان در اَنجِدان به چه نحوی بوده است و آنان چه جایگاهی در عرصه تحولات تاریخ ایران داشته اند؟ که در پاسخ باید گفت؛ یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که امامان عصر اَنجِدان گرچه در ابتدا در خفا و ستر می زیستند اما کم کم شرایط به گونه ای شد که هرچه زمان می گذشت تأثیر آنان در عرصه های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی افزوده می شد و آنان به خوبی از موقعیت اَنجِدان برای بهبود وضعیت خود بهره بردند.
۴.

بررسی چگونگی ورود و گسترش تشیع در فارس از آغاز تا پایان حکومت آل اینجو

نویسنده:

کلید واژه ها: تشیع فارس آل بویه احمدبن موسی عبدالقیس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 314 تعداد دانلود : 510
اگر چه فارس در نهایت توسط نیروهایی فتح شد که عمدتاً از بصره عازم می شدند و طبیعی بود که تحولات مذهبی این استان متأثر از بصره باشد، با این وجود تا تأسیس شاخه ای از آل بویه در فارس عواملی نظیر حضور کارگزاران شیعی، ارتباط برخی از شیعیان فارس با ائمه، تحرکات قبیله شیعی عبدالقیس در جنوب فارس، مهاجرت رجال عرب شیعی به فارس، عبور امام رضا(ع) از این استان، قیام و شهادت احمد بن موسی در فارس و پراکندگی سادات همراه ایشان زمینه ی ورود تشیع را فراهم کرد به طوری که در آستانه شکل گیری آل بویه تعدادی از ساکنان این استان شیعه شده بودند. پس از تأسیس آل بویه وضعیت مذهب تشیع در فارس متحول شد و با اقداماتی که امیران این سلسله انجام دادند زمینه گسترش تشیع در این استان فراهم گردید، البته پیدایش جسد مطهر احمد بن موسی(ع) در عصر سلغریان و ساختن بقعه بر آن و نیز اقداماتی که مادر شیخ ابواسحاق اینجو در کنار بقعه انجام داد در گسترش تشیع بی تأثیر نبوده است. در این مقاله به روش توصیف همراه با تحلیل و نیز گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و استفاده از منابع تاریخی و رجالی درصدد بررسی چگونگی ورود و گسترش تشیع در فارس هستیم.
۵.

بازار و بازاریان در تمدن اسلامی

نویسنده:

کلید واژه ها: بازار تمدن اسلامی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 939 تعداد دانلود : 425
بازار یک واژه فارسی است ،ریشه ی پیدایش این نهاد بزرگ اقتصادی به تاریخ پیش از اسلام بر می گردد. بازارهای سرپوشیده مهمترین ویژگی شهرهای دوره ی اسلامی بوده اند. ظواهر امر گویای آن است، که بازارهای سرپوشیده ریشه در کارگاه های دولتی (سلطنتی) پیش از اسلام ایران دارند. در دو مقطع دوره ی باستان یعنی عصر هخامنشی و دوره ی ساسانی این کارگاه ها نمود جدی داشته اند. بازار مرکز تجمع بخش بزرگی از فعالان اقتصادی شهری، اعم از تولیدکنندگان صنایع دستی و کارگاهی و فروشندگان و تجار عمده و خرده پا بوده است. بسیاری از تحولات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی تاریخ ایران در بازار رخ داده، مطالعه تاریخ تمدن اسلام بویژه در ایران بدون در نظر گرفتن نقش و عملکرد بازار و بازاریان ناقص خواهد بود. بازار در تحولات تاریخ معاصر ایران هم نقش کلیدی داشته است. بازار چه نقشی در تحولات اقتصادی و سیاسی داشته است؟ تغییر و تحول در نهاد بازار از ابتدای ظهور اسلام تا دوره معاصر در ایران چگونه بوده است؟ مقاله حاضر تلاش دارد به پاسخ روشنی برای این سؤال ها و سؤالات مشابه آن دست یابد.
۶.

نگاهی به نقش سیده شغب در تحولات سیاسی اجتماعی عصر خلافت عباسی

کلید واژه ها: سیده شغب خلافت عباسیان مقتدر عصر دوم عباسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 930 تعداد دانلود : 234
سیده شغب (متوفی 321ق) از مقتدرترین شخصیت های عصر دوم عباسی (232 334 ق) و به طور خاص دوران خلیفه مقتدر (295 320 ق) است. اساساً از همان دوران نخست خلافت عباسیان (132 232 ق) حضور زنانی قدرتمند را در دربار شاهدیم که بعضاً تأثیر به سزایی در تحولات داشته اند؛ چنان که نقش آفرینی زنان و کنیزان را در تاریخ سیاسی اجتماعی این سلسله نمی توان نادیده انگاشت. شغب از جمله ی این زنان قدرتمند است که به عنوان کنیز توسط معتضد عباسی (279 289 ق) خریداری شد و به دنیای سیاست و دربار راه یافت. هر چند در منابع این برهه گزارشی از حضور جدی او نیست، اما پس از خلافت مکتفی (289 295 ق) و روی کار آمدن مقتدر، آشکارا می توان حضور و نفوذ وی و قهرمانه هایش را در فعالیت های گوناگون دربار مانند عزل و نصب ها مشاهده کرد. هدف اصلی این مقاله بررسی جایگاه و نقش سیاسی اجتماعی سیده در دومین دوره ی خلافت عباسی است که به نظر می رسد؛ او نقشی تعیین کننده و مهم در تحولات دوران مقتدر عباسی داشته است؛ اما در کنار مادر خلیفه از اعمال نفوذ و قدرت دیوانیان و نظامیان، همچنین تأثیر اقدامات آنان بر وضعیت دربار نباید غفلت کرد. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی با مطالعه ی کتابخانه ای درصدد پاسخ به این سؤال اصلی می باشد که سیده شغب از چه جایگاه و نقشی در عرصه ی سیاسی و اجتماعی خلافت عباسی برخوردار است؟