نگاهی به نقش سیده شغب در تحولات سیاسی اجتماعی عصر خلافت عباسی

چکیده

سیده شغب (متوفی 321ق) از مقتدرترین شخصیت های عصر دوم عباسی (232 334 ق) و به طور خاص دوران خلیفه مقتدر (295 320 ق) است. اساساً از همان دوران نخست خلافت عباسیان (132 232 ق) حضور زنانی قدرتمند را در دربار شاهدیم که بعضاً تأثیر به سزایی در تحولات داشته اند؛ چنان که نقش آفرینی زنان و کنیزان را در تاریخ سیاسی اجتماعی این سلسله نمی توان نادیده انگاشت. شغب از جمله ی این زنان قدرتمند است که به عنوان کنیز توسط معتضد عباسی (279 289 ق) خریداری شد و به دنیای سیاست و دربار راه یافت. هر چند در منابع این برهه گزارشی از حضور جدی او نیست، اما پس از خلافت مکتفی (289 295 ق) و روی کار آمدن مقتدر، آشکارا می توان حضور و نفوذ وی و قهرمانه هایش را در فعالیت های گوناگون دربار مانند عزل و نصب ها مشاهده کرد. هدف اصلی این مقاله بررسی جایگاه و نقش سیاسی اجتماعی سیده در دومین دوره ی خلافت عباسی است که به نظر می رسد؛ او نقشی تعیین کننده و مهم در تحولات دوران مقتدر عباسی داشته است؛ اما در کنار مادر خلیفه از اعمال نفوذ و قدرت دیوانیان و نظامیان، همچنین تأثیر اقدامات آنان بر وضعیت دربار نباید غفلت کرد. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی با مطالعه ی کتابخانه ای درصدد پاسخ به این سؤال اصلی می باشد که سیده شغب از چه جایگاه و نقشی در عرصه ی سیاسی و اجتماعی خلافت عباسی برخوردار است؟