درخت حوزه‌های تخصصی

تحول در فهم برخی روایات برجای مانده از پیشوایان دین، مسئله ای است که از دیرباز مورد توجه دانشمندان مسلمان بوده، و روش هایی نیز برای تحلیل این مسئله از سوی آن ها ابداع شده است. در کنار آن روش ها به کارگیری برخی مفاهیم پرکاربرد در حوزه علوم انسانی، در برخی موارد می تواند تحلیل قابل قبول تری از این مسئله در اختیار نهد. مفهوم «گفتمان» یکی از این مفاهیم است. در این نوشتار، تحول صورت گرفته را در فهم روایت «انا قتیل العبره» و کارکردهای گریه بر امام حسین(ع) در دوره معاصر(سده های 13ـ14 قمری) نسبت به دوره متاخر تاریخ اسلام(سده های10ـ12 قمری) با استفاده از مفهوم «گفتمان» مورد بررسی قرار داده ایم. یافته های پژوهش نشان می دهد که تحول در اندیشه سیاسی شیعه در دوران معاصر موجب شده است که گریه بر ابا عبدالله(ع) که در دوره متاخر، غالباً عاملی برای کسب ثواب و آمرزش گناه دانسته می شد، بیشتر عاملی برای مبارزه با ظلم و بیداد تلقی شود.

به استناد بسیاری از آیات و روایات، ائمه اطهار(ع) تنها کسانی هستند که پس از خدا و پیامبر(ص)، آگاهی کامل به معارف قرآن ، و مراد و مقصود آیات آن دارند. ائمه(ع)، با توجه به نیاز بشر، به تفسیر و تبیین آیات قرآن کریم پرداخته اند. با عنایت به اهمیت و جایگاه ویژه روش شناسی در تفسیر قرآن کریم از یک سو، و کثرت روایات تفسیری اهل بیت(ع) از سوی دیگر، در این مقاله تنها روایات تفسیری امام رضا(ع) مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. بر اساس این پژوهش، مهم ترین گونه های تفسیری روایات امام رضا(ع) عبارت است از:ذکر سبب نزول، بیان معنی مفردات، تبیین آیات از راه بیان مصداق و نیز قیدهای توضیحی آیات، تعیین مرجع ضمیر، توجه به نوع خطاب، تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن با سنت، تفسیر موضوعی، تاویل آیات متشابه، بیان بطون آیات، تبیین آیات الاحکام، ذکر جزئیات داستان های قرآن، استناد به آیات در روایات، بیان چرایی مطالب در آیات، توجه به پیام و اهداف تربیتی و هدایتی، زدودن شبهه و تصحیح بدفهمی نسبت به قرآن کریم و تبیین معارف اعتقادی و نیز ارائه برخی مباحث علوم قرآنی.از دیگر مباحث مطرح شده در این نوشتار، بیان برخی مبانی قرآن-شناختی و تاکید بر وجود دو رویکرد روایی و کلامی در روایات تفسیری امام رضا(ع) است.

قرآن کریم در آیه تطهیر به صراحت به لفظ اهل بیت اشاره فرموده است. مفسران شیعه درباره مصداق آن که پنج تن آل عبا هستند، اتفاق نظر دارند؛ اما مفسران اهل سنت بر یک عقیده نبوده و آرا مختلفی را در این باره مطرح نموده اند که حاصل اکثر آنها این است که اهل بیت شامل تمامی بستگان نسبی و سببی پیامبر| میباشد. در این مقاله با کنکاشی در نهج البلاغه که متعلق به دوره صدر اسلام و بخشی از فرمایشات نخستین کاتب و شاهد همیشگی وحی قرآنی است، تلاش شده است تا دیدگاه امام علی× در باره مصداق اهل بیت را بازشناساند. آن حضرت اهل بیت را دارای ویژگیهای خاص میداند که تنها بر پنج تن آل عبا قابل انطباق است

نویسنده مقاله بر این باور است که با واکاوی مبانی فکری و پیش فرض های فلسفی یک اندیشمند یا یک نظام فکری ـ اقتصادی میتوان هدف اصلی در عدالت اجتماعی ـ اقتصادی را معیّن کرد، لذا نقطه شروع را در تحلیل فلسفی مفهوم عدل و مراحل میانی را به بازتاب این تحلیل بر گستره های فکری یک مکتب درباره خدا و انسان قرار داده است. قضاوتی که درباره هدف اصلی در عدالت اقتصادی میشود، متأثر از این نظام اندیشه ای باشد. نویسنده در پی اثبات این فرضیه است که عدل به معنای توازن بوده و معانی دیگر این واژه با تحلیل هستیشناختی، به معنای اصلی بازمیگردند و فرهنگ علوی در سه گستره «خداشناسی»، «انسان شناسی» و «اجتماع» با ارائه برداشت هایی از «عدل الاهی»، «اعتدال انسانی» و «عدالت اجتماعی ـ اقتصادی» در پی نقش بندی ذهن انسان در این باره است.

اسلام دین خاتم است و این امر مستلزم ظرفیت این دین آسمانی در پاسخ به نیازهای بشر در همه زمان­ها، مکان­ها و شرایط مختلف است. بخش عظیمی از این ظرفیت معلول اصل مهم مصلحت حکیمانه و منطبق با فطرت است. در سیره و سخنان امام علی(ع) این اصل مهم از جایگاه ویژه­ای برخوردار است به گونه­ای که با استناد به آن می­توان به رهیافت­های نوینی در این­باره نائل شد. مصلحت شامل مصالح دین و جامعه هر دو می­شود. شیوه مصلحت­یابی حضرت از طریق مشورت، نصیحت، امر به معروف و نهی از منکر و بهره­گیری از تجربه و دانش متخصصان انجام می­گیرد. مصالح عامه، حکومتی و قانونی، سازمانی و حرفه­ای و مصالح شخصی، انواعی از مصلحت است که آن حضرت مورد توجه و تأکید قرار داده است.

چکیده: هدف از تدوین این مقاله، تبیین عوامل زمینه ساز در جهت کمال و تربیت انسان می باشد. تبیین عوامل مورد نظر بر اساس دیدگاه های مطرح شده در نهج البلاغه می باشد. این مقاله که از نوع پژوهش های بنیادی است، با روش تحقیق کیفی مبتنی بر تحلیل محتوایی و با استفاده از منابع کتابخانه ای صورت گرفته و با مطالعه گزاره های انشائی در نهج البلاغه، شش عامل اساسی در تربیت را که هموار کننده مسیر کمال آدمی است استخراج و پیرامون آن به بحث و بررسی پرداخته است. این عوامل عبارتند از:1)عامل معرفت شناختی به واجب تعالی. 2)یقین، و محقق نمودن آن در نفس. 3)خرد و خردورزی. 4)علم و نقش آن در تربیت و کمال انسان. 5)خودشناسی. 6)تمسک متربی به مربی کامل(انسان کامل).

نگاهی به مدارس حدیثی نشان می دهد که تاثیرگذاران این مدارس، همگی اهل آن شهر نبودند و معمولاً، بزرگان و محدثان، در چند مدرسه حضور داشتند و به تعلیم و تعلم پرداختند. آنچه مسلم است اینکه علمای اسلام از عصر صحابه به رحله های حدیثی اهتمامی ویژه داشتند و در این مسیر سختی های بسیاری را برخود هموار نمودند. ما در اکثر بلاد اسلام شاهد تاثیر جدی مسافران هستیم. پس از حرمین (مکه و مدینه) که بدلیل مرکزیت دینی و اجتماع مسلمین، مورد توجه مسافران حدیث بوده است، عراقَین نقش ویژه ای در این مقوله داشته و محدثان دیگر بلاد را به خود جلب کرده و در غنای یکدیگر تاثیر فراوانی داشته است.

عبد الاعلی موسوی سبزواری (1328/1329ـ1414) از محدثان و عالمان برجسته عصر حاضر و دارای آثار گران سنگی در زمینه دانش های مختلف دینی است. در این میان، کتاب مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن از جایگاه ویژه ای برخوردار است زیرا اندیشه های حدیثی علامه موسوی سبزواری را می توان در این اثر به خوبی مشاهده کرد. علامه روایات را شارح قرآن می داند و به همین دلیل در بیان معانی و یا تعیین مصادیق آیات به روایات استناد می کند. برای رفع ابهام از روایات یا حل تعارض میان آن ها، شیوه هایی از قبیل توجه به دلالت الفاظ، پرداختن به معانی مجازی و کنایی و نیز تاویل احادیث در کلمات علامه قابل بررسی است. جایگاه نقد در حوزه حدیث پژوهی علامه بیانگر آن است که وی به روایات معارض قرآن، سنت و عقل اعتماد نمی کند و در بررسی روایات، صحت سند را ملاک پذیرش حدیث نمی داند و با دقت در محتوای حدیث، نظر قطعی خود را در این باره می دهد و گاه به رد حدیث و طرح آن حکم می کند.

حدیث به عنوان مفسر و مبین قرآن کریم، دومین منبع استنباط احکام اسلام می­باشد. بنابراین بحث پیرامون چگونگی نقل و کتابت حدیث، از زمان رسول خدا(ص) تا کنون از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و محدثین اسلامی در این­باره تحقیقات گسترده­ای انجام داده­اند و اکثر آنها بر مرسوم بودن نقل شفاهی حدیث در زمان رسول خدا تأکید کرده­اند. اکثر علمای شیعه با بررسی دلایل روایی، تاریخی و عقلی، بر این باورند که حدیث در زمان رسول خدا علاوه بر نقل شفاهی، به صورت مکتوب نیز توسط برخی از صحابه از جمله امیرالمؤمنین(ع) ثبت شده و از این طریق به نسل­های بعد منتقل شده است.