این مقاله به بررسی تحلیلی کتاب احمد بن علی بن عباس نجاشی، از رجالیان معروف شیعه پرداخته و با توجه به قرائنی اثبات می کند که فهرست اسماء مؤلفی الشیعه، نه در زمان حیات مؤلف آن؛ که سال ها پس از فوت او از طریق فرزندش، علی بن احمد بن عباس نجاشی با اجازه به یکی از شاگردانِ معمرِ ابن نجاشیِ پدر، ابوالصمصام مروزی، به جامعه علمی آن زمان تقدیم شده است. از جمله دلایلی که به روش مقایسه ای و تحلیلی، نشان می دهد ابن ِ نجاشیِ پسر، پس از وفات پدر در حد توان علمی خود، مسوده های پدر را تنظیم و تدوین کرده، عبارت است از: جمله دعایی «أطال الله بقاه و أدام علوّه و نعماه» در سه قسمت از نسخه اصلی کتاب، موارد الحاق و اصلاح در برخی از ترجمه ها، آوردن ترجمه های متعدد از یک فرد، به صورت با فاصله یا بی فاصله، به گونه ای که دو یا سه نفر به نظر می آیند، درحالی که این طور نیست.
یکی از کنیه های امیرالمؤمنین علی (ع)، «ابو تراب» است که مطابق روایات مربوط، آن حضرت، اول بار توسط نبی مکرّم اسلام (ص) با این کنیه مورد خطاب قرار گرفت. در خصوص منشأ این کنیه، در منابع روایی و تاریخی گزارش های ضد و نقیضی نقل گردیده است. برخی از این گزارش ها به شدت مقام قدسی و ملکوتی حضرت فاطمه زهرا (س) و حضرت علی (ع) را مخدوش می نماید که متأسفانه برخی از این نوع گزارش ها در منابع روایی شیعه نیز نفوذ کرده و با آنها، با تسامح برخورد شده است.
در این مقاله مجموع این گزارشها مورد بررسی قرار گرفته و مشخص گردید که بسیاری از این گزارشها ساخته و پرداخته جاعلان حدیث است. پس از آن، تحلیلی از علّت نقل و رواج چنین روایاتی ارائه گردید. در نهایت، این مقاله به دنبال آن است تا اثبات نماید که کنیه «ابو تراب» مدال افتخاری است که امیر المؤمنین علی (ع) به جهت زهد، عبادت و تقوای خود از رسول خدا (ص) دریافت نمود؛ اما مخالفان آن حضرت کوشیدند تا این فضیلت را به ضد ارزش تبدیل کنند.
حریز بن عبدالله أزدی کوفی سیستانی، از صحابیان امام باقر و صادق8، در میراث مکتب أهل بیت نقشی گسترده دارد. منقولات وی در «الکافی»، «من لایحضره الفقیه»، «تهذیب الأحکام» و «الإستبصار»، طبق بررسی آماری راقم این سطور به مرز 1800 حدیث می رسد. نجاشی کنیه وی را «أبومحمّد» قلمداد کرده و کلامش ظهور دارد که او از اعراب اصیل أزد یمن است و به نقل از «یونس» روایت وی را از امام صادق7 به یک و یا دو مورد منحصر دانسته و بعلاوه تصریح کرده «حریز» به دلیل قیام مسلحانه، مطرود و محجوب امام صادق7 واقع گشت و امام7 رابطه اش را از او گسست. رویکرد نجاشی سبب شد که برخی منابع متأخّر، تعبیرات «مذمومٌ فی الرّوایة»، «مذمومٌ ذمّاً ما» و «رمی بالذمّ» را که حاوی جرح است، درباره «حریز» به کار ببرند.
در این مقاله به استناد رجال کشّی که طوسی آن را تنقیح و بازنویسی کرده، کنیه وی «ابوعبدالله» به شمار آمده و نیز اشاره شده که طوسی، وی را عرب «ولایی» و «الحاقی» و «عجمی الأصل» دانسته و افزون اینکه مأثورات «حریز» به نقل از امام صادق 7 در کتب اربعه، نه دو حدیث بلکه بیشتر از «230» حدیث است؛ و با توجه به منابع دیگر، آن آمار افزایش چشمگیری می یابد. واکاوی و پژوهش در منابع، حاوی این است که «حریز» خود، شمشیر از نیام برنکشیده، بلکه حکم شرعی اوّلی را بیان کرده و بعلاوه طرد امام صادق7، مستلزم جرح و تضعیف وی نیست و برای اتّقا و حفظ جان و مال وی و دیگران انجام پذیرفته و از طرفی شیخ طوسی و برخی دیگر، وی را از ثقات فقهاء شیعه به شمار آورده اند.