درخت حوزه‌های تخصصی

سیره رسول خدا(ص) در مدیریت مجاهدان مسلمان و مقایسه آن با دوره خلفا، یکی از مهم ترین مباحثی است که سزاوار بررسی های عمیق و چند سویه است. بررسی و تبیین دقیق این موضوع می تواند بسیاری از ابهام های تحولات بعدی تاریخ صدر اسلام، به ویژه علل بروز فتنه های دوران خلافت امام علی(ع) را روشن کند. این مقاله به شیوه مقایسه ای و تحلیلی و با استناد به منابع اصلی و با هدف تبیین سیره رسول(ص) در جنگ ها و مدیریت مجاهدان اسلامی و مقاسیه آن با رفتار خلفا، در صدد پاسخ به این سؤال است که تفاوت روش رسول خدا(ص) با خلفا در مدیریت مجاهدان مسلمان چگونه بود و نتایج این دو شیوه، چه تاثیری در آینده جامعه اسلامی گذاشت؟ در سیره رسول خدا(ص)، شاهد مدیریت بر اساس نص صریح احکام الهی و عدالت هستیم؛ اما در دوره پس از آن حضرت، در مواقعی، این رویه به برخوردی ناعادلانه و واگذاری امتیازات بر اساس وابستگی و منافع سیاسی تبدیل شد. در نتیجه، فاصله طبقاتی و تضاد منافع در جامعه اسلامی آشکار شده که این زمینه ساز بروز فتنه هایی همچون جمل، صفین و نهروان بعد از سال 35 هجری شد.

عوامل متعدد سیاسی، اجتماعی، مذهبی و... در روند انحطاط اقتصادی بغداد در عصر دوم خلافت عباسی تأثیر داشته است. این پژوهش، دو متغیّر شرایط اقلیمی و سیاست گذاری های اقتصادی را به دلیل تأثیر مستقیم بر انحطاط اقتصادی بغداد بررسی کرده و با رویکردی تاریخی و با استفاده از داده های برگرفته از منابع تاریخی و جغرافیایی و با روش تحلیلی تبیینی، در صدد پاسخ گویی به این پرسش است که شرایط اقلیمی و همچنین سیاست گذاری های اقتصادی بر انحطاط اقتصادی بغداد چه تأثیری داشت؟. نتایج بررسی حاکی از آن است که شرایط اقلیمی بغداد، که در دوران ثبات سیاسی خلافت عباسی و تحت نظارت دقیق حاکمیت، از عوامل اصلی رونق اقتصادی دارالخلافه بود، در دوره های پرآشوب حضور امیرالامرایان، دیلمیان و سلجوقیان در بغداد، عامل نابسامانی کشاورزی و تجارت شد. شاخصه های اقلیمی چون طغیان و نقصان رودها، تغییرات آب وهوایی و... آسیب های جدی به زمین های کشاورزی زده یا موجب خشکسالی، قحطی، کمبود محصولات زراعی، گرانی نرخ اجناس و زمینه ساز انحطاط اقتصادی بغداد شد. از سوی دیگر، سیاست گذاری های ناکارآمد اقتصادی در زمینه اخذ خراج و مالیات، مصادره اموال، نبودِ نظارت بر بازار، بی توجهی به خطوط ارتباطی بغداد، که گذرگاه های اصلی واردات و صادرات بودند، موجب اختلال در امر تجارت و رکود اقتصادی بغداد شد.

این پژوهش به بررسی چگونگی رفتار اصحاب شاخص حاضر در غزوات پرداخته است. تعدد جنگ های دوران اقامت پیامبر اکرم(ص) در مدینه و گزارشهای تاریخی مربوط به آن، زمینهی مناسبی برای بررسی میزان همراهی اصحاب و دسته بندی آنها فراهم کرده است. با توجه به اینکه عامل اقتصادی تأثیر شایان توجهی در عملکرد افراد دارد، در مقاله ی حاضر همبستگی میان این عامل و میزان همراهی اصحاب در غزوات مورد بررسی قرار گرفته است. این تحقیق با روش کمی و مبتنی بر اسلوب فراوانی سنجی و سنخشناسی انجام، و دادههای تحقیق در قالب جداول و نمودارهایی ارائه شده است. براین اساس با الهام از برخی الگوهای سنخ شناسی جدید، به بررسی فراوانی اصحاب در یکی از پنج سنخ همراه کامل، همراه حداکثری، نیمه همراه، همراه حداقلی و غیرهمراه پرداخته شده است. براساس نتایج به دست آمده، رابطه ی معناداری میان میزان همراهی اصحاب در غزوات و وضعیت اقتصادی آنها وجود دارد. بالاترین درصد میزان حضور افراد در سنخ های اول و دوم، مربوط به اقشار متوسط اقتصادی است و پس از آن اقشار بالای اقتصادی قرار دارند. اما در سنخهای پایانی که به عدم همراهی گرایش دارند، نسبت فراوانی میان اقشار بالای اقتصادی در مقایسه با دو دسته ی دیگر، افزایش چشمگیری یافته است.