سعید باقرزاده

مدل قیمت گذاری دارایى هاى سرمایه اى (?APM) رابطه تعادلى بین ریسک، و نرخ بازده مورد انتظار اوراق بهادار را بیان مى کند. این مدل ادعا مى کند که سرمایه گذاران تنها در قبال پذیرش ریسک سیستماتیک، انتظار دریافت پاداش (صرف) رادارند به عبارت دیگر، بازار به ریسک غیر سیستماتیک صرف (پاداش) پرداخت نمى کند. علیرغم اینکه این مدل (?APM) پرکاربرد ترین مدل در محافل مالى، سرمایه گذاری بوده و هست، اما در عین حال تحقیقات تجربى اخیرأ انجام شده، این مدل را باچالش هاى شدیدى مواجه ساخته است. به نظر مى رسد (B) به عنوان شاخص ریسک سیستماتیک، توان تشریح رابطه ریسک، بازده را در دوره هاى بلند مدت از دست داده الست. این در حالى است که متغیرهاى دیگرى نظیر اندازه شرکت، نسبت ارزش دفترى به قیمت بازار سهام جایگزین هاى بهتری براى شاخص ریسک به شمار می روند. این مقاله کوشیده است به بررسى رابطه بین ریسک، بازده مورد انتظار سهام شرکت هاى پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار تهران از طریق آزمون ?APM در قلمرو زمانى 1372 لغایت 1381 پرداخته، عوامل مؤثر بر بازده مورد انتظار سهام این شرکت ها را مورد شناسایى قرار دهد. بدین منظور، تأثیر متغیرهاى بتا، اندازه شرکت، نسبت ارزش دفترى به قیمت بازار، نسبت سود به قیمت هر سهم، حجم معاملات سهام بر بازده ماهانه سهام در سازمان بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسى قرار گرفته است. نتایج این تحقیق اگر چه پیش بینى محورى مدل (?APM) را تأیید مى کند، لیکن با نتایج مطالعات مشابهی که در سال هاى اخیر در کشورهاى برخوردار از بازار سرمایه تکامل یافته انجام پذیرفته اند، مطابقت نمى کند.

مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای (CAPM) تنها عامل تبیین کننده اختلاف بازده سهام را ریسک سیستماتیک یا ضریب بتای(?) آن‌ها تعریف می‌کند. با این وجود، شواهد تجربی موجود حکایت از این دارد که بتا به‌عنوان شاخص ریسک سیستماتیک، به تنهایی قدرت تبیین اختلاف بازده سهام را ندارد و متغیرهای دیگری نظیر اندازه شرکت، نسبت سود به قیمت و نسبت ارزش دفتری به قیمت بازار در تبیین بازده سهام نقش مؤثری ایفا می‌کنند. تحقیق حاضر به بررسی و شناسایی عوامل مؤثر بر بازده سهام در بورس اوراق بهادار تهران در قلمرو زمانی 1383-1376 پرداخته است. به این منظور، با الهام از روش‌شناسی فاما و فرنچ (1992) برای تخمین بتای پیش رتبه‌بندی و پس رتبه‌بندی و تفکیک کردن اثر اندازه از بتا، اقدام به تشکیل پرتفوی‌های اندازه- بتا شده است. هم‌چنین برای اعتبار بخشیدن به نتایج تحقیق، برای تخمین ریسک سیستماتیک (ضریب بتا) و اعمال آن در مدل رگرسیون مقطعی برآوردی، از روش بهبود یافته دیمسون (1979) استفاده شده است. نتایج حاصل نشان می‌دهد که بین ریسک سیستماتیک و بازده سهام در بورس اوراق بهادار تهران رابطه خطی مثبت وجود دارد، اما این رابطه از لحاظ آماری بسیار ضعیف است. هم‌چنین، از بین متغیرهای مورد مطالعه در تحقیق، سه متغیر اندازه شرکت(ME)، نسبت ارزش دفتری به قیمت بازار(B/M) و نسبت سود به قیمت(E/P) بیش‌ترین نقش را در تبیین بازده سهام ایفا می‌کنند. با این وجود، بر خلاف انتظار، رابطه هر سه متغیر یادشده (اندازه شرکت، نسبت ارزش دفتری به قیمت بازار و نسبت سود به قیمت) با بازده سهام در بورس اوراق بهادار تهران، متضاد با رابطه مستند شده در ادبیات مالی است.

در این تحقیق به بررسی مهمترین عوامل موثر سرمایه شرکتهای پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار در قلمرو زمانی 1377 تا 1381 پرداخته شده است. نمونه مورد بررسی بر 158 شرکت تولیدی از بین 252 شرکت تشکیل دهنده کل جامعه آماری در قلمرو زمانی تحقیق بوده است.نتایج تحقیق حکایت از این دارد که الگوی ساختار سرمایه شرکتهای پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادرا تهران عمدتا تابع متغیرهائی نظیر میزان دارائیهای ثابت شرکت (دارائیهائی که ارزش وثیقه داشته باشد) اندازه شرکت و سودآوری آن می باشد. نتایج این تحقیق اگر چه پیش بینی تئوری سلسله مراتب گزینه های تامین مالی و فرضیه عدم تقارن اطلاعاتی را تائید نمی کند اما به نظر میرسد شرکتهای عضو بورس تهران در تامین منابع مالی مورد نیاز خود در عمل سلسله مراتب گزینه های تامین مالی را طی می کنند مضافاٌ اینکه شرکتهای عضو بورس اوراق بهادار تهران در تامین منابع مالی مورد نیاز از خارج شرکت استقراض را به انتشار سهام ترجیح می دهند. بنابر این یافته های این تحقیق پیشی بینی تئوری توازن پایدار ساختار سرمایه را تائید اما پیش بینی تئوری سلسله مراتب گزینه های تامین مالی را تائید نمی کند.

تحقیق حاضر به بررسی بازده کوتاه مدت سهام عرضه های عمومی اولیه در بورس اوراق بهادار تهران و شناسایی عوامل مؤثر بر آن در قلمرو زمانی سال های 1376-1383 پرداخته است. یافته های تحقیق حکایت از این دارد که سهام عرضه های اولیه در بورس اوراق بهادار تهران همانند عرضه های اولیه در سایر کشورها در بازه زمانی چهار هفته بعد از تاریخ عرضه به طور متوسط85/14 درصد بازده اولیه و 39/12 درصد بازده اولیه غیرعادی (بازده تعدیل شده با پرتفوی بازار) ایجاد کرده اند. بررسی بیشتر این پدیده بر اساس سال تقویمی نشانگر این است که سهام عرضه های اولیه سال 1383 بیش ترین بازده اولیه غیرعادی (78/24 درصد) و سال های 1379 و 1381 کمترین بازده اولیه غیرعادی (39/1 درصد) را برای خریداران خود ایجاد کرده اند. مطالعه این پدیده در بین صنایع مختلف نشان می دهد که دو صنعت ""استخراج ذغال سنگ"" و ""تصفیه نفت و سوخت هسته ای"" بیش ترین بازده اولیه غیرعادی (به ترتیب 24/70 درصد و 31/62 درصد) و صنعت ""ساخت وسایل ارتباطی"" کمترین بازده اولیه غیرعادی (12/1 درصد) را ایجاد کرده اند. بررسی عوامل احتمالی مؤثر بر بازده اولیه این سهام نشان می دهد که از بین متغیرهای مورد بررسی (اندازه شرکت، عمر شرکت، اهرم مالی شرکت، درصد عرضه اولیه سهم، ناخالص عایدات حاصل از عرضه، روند عمومی بازار قبل از عرضه و ترکیب سهام داران شرکت در مقطع عرضه اولیه)، تنها دو متغیر ""درصد عرضه اولیه سهم"" و ""اهرم مالی شرکت"" در مقطع عرضه اولیه، مهم ترین متغیرهای تأثیرگذار بر بازده کوتاه مدت سهام عرضه های اولیه سال های 1376-1383 در بورس اوراق بهادار تهران بوده اند. در مجموع، یافته های تحقیق پیش بینی تئوری های مبتنی بر عدم تقارن اطلاعات را مورد تأیید قرار می دهد.