سید خلیل باستان

این مقاله زیارت جامعه کبیره را که از ناحیة امام هادی7 صادر شده، از جهت ادبی و بلاغی بررسی می کند. معنای لغوی زیارت، تحیت و سلام، علّت ورود صیغه های جمع در زیارت جامعه، تحلیل نقدی، اقتباس عبارات زیارت از قرآن، عنصر سجع، و دیگر صنایع ادبی، از عناوین مقاله است.

الکلامُ یدورُحول العیون من وجهة نـظرالقرآن الکریم والادباء الماضین منهم والحاضرین،والذین بلغ عددهم فی هذه المقالة أکثر من خمسة وأربعین شاعراً، وما ترشح منهم من معانی الجمال لاوصاف العیون العظیمة، علی لسان الظرفاء من الادباء، من سعة العیون، و سوادها وبیاضها ،وسهامها ونبالها وسیوفها و ... التی قدمتها الشعراء فی هذا المضمار والتی بلغت المئات، فجئنا بشواهد مختلفة حیث بلغ أکثر من مئة وخمسین بیتاً من الفنون الشعریة مع ذکر أصحابها، ثم أشرنا الی الفنون المختلفة التی صدرت عن أفواه الشعراء، والنظرة الایجابیة والسلبیة للعیون.

به هنگام جستجو دربارهء فن مقابله به عنوان صنعتى بدیعى درکتاب هاى بلاغت، به دیدگاه هاى متفاوت و گاه مشابهى از علماى بلاغت دست مى یابیم ولى با این حال، ابعادى از موضوع همچنان ناگفته باقى مانده است. نگارنده ضمن تأمل در دیدگاه ها و نظرات ابن ابى الحدید در شرح نهج البلاغه، با وسعت دیدگاه این مولف در تشریح جنبه ها و مسائل گوناگون این فن بدیع (مقابله) و نظر صائب او روبرو شد. از آنجا که وى جمیع آراء مختلف در این باب را به بحث و داورى گذاشته است، بر آن شد تا به طبقه بندى حاصل از تأملات ابن ابى الحدید بپردازد و آنها را در محورهاى زیر جمع بندى کند و مورد بحث قرار دهد: ا) تعریف مقابله، 2) کاربرد مقابله و شرایط آن، 3) دیدگاه شخصى ابن ابى الحدید و نقد ابن الاثیر، 4) تقسیم مقابله از نظر تعداد، 5) نتیجه گیرى و ارزیابى نهایى.

به هنگام جستجو درباره فن مقابله به عنوان یکی از فنون علم بدیع ، به دیدگاه های متفاوت و گاه همانندی از عالمان علم بلاغت دست می یابیم ؛ ولی با این حال ابعادی از موضوع همچنان ناگفته باقی مانده است. نگارنده در این نوشتار به بررسی نظرات و دیدگاه های ابن ابی الحدید تاریخ نگار و ادیب معروف اهل سنت در شرح نهج البلاغه پرداخته و از آنجا که وی جملگی آرای مختلف در این باب را به بحث و داوری گذاشته است ، بر آن شد تا به طبقه بندی و جمع بندی تأملات ابن ابی الحدید در این باب بپردازد.

در سایه ضرب المثلها بی شک ضرب المثلها دامنه بزرگ از زندگانی بشر را پر کرده است‘ بنابراین بنظر نگارنده برای آنها ارزشی فراوان وجود دارد‘ که از شعر کمتر نیست‘ چه نزد ملل مختلف و چه خواص‘ و اگر ادعا کنیم که جایگاه ضرب المثلها در مرتبه دوم بعد از شعر قرار گرفته است‘ گزاف نگفته ایم. برای دسترسی به ماهیت ضرب المثل و شناخت انواع آنها به مطالب زیر پرداخته شده: تعریف ضرب المثل از نظر لغت و اصطلاح‘ معانی گوناگون دامنه ضرب المثلها‘ نقش قرآن کریم و رسول عظیم (ص) و امیر سخن علی (ع) و ادیبان در ضرب المثها‘ بیان نظرات ابن ابی الحدید در این باره‘ و مطالب دیگر.