سید دانا علیزاده

جهانی شدن و جهانی سازی، عمدتاً به ابتکار و در چارچوب نیازهای جدید "نظام سرمایه داری سلطه طلب" بوده و برآیند عمومی آن، گذار جامعه ی صنعتی قرن بیستم به جامعه ی اطلاعاتی قرن بیست و یکم و ایجاد یکپارچگی نسبی در نظام روابط سنتی میان کشورها، شهرها و خلق دنیای شبکه بوده است. در این میان شهرها به دلیل اهمیت همه جانبه شان در کانون جهانی شدن قرار گرفته اند. این فرآیند در کشورهای درحال توسعه از جمله ایران نیز کم وبیش آثار خود را نشان داده است. جهانی شدن یا جهانی سازی، فرآیندی پیچیده و چندمؤلفه ای است و محققان و صاحب نظران نسبت به اهمیت و اولویت مؤلفه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسیِ جهانی شدن دیدگاه و نظر واحدی نداشته اند. برخی چون گیدنز و رابرتسون مؤلفه ی فرهنگی را به دلیل نقشی که در شتاب بخشیدن به جهانی شدن داشته و دارد، در اولویت قرار داده اند. در ایران نیز از جهانی شدن به ویژه در رابطه ی فرهنگی به عنوان "تهاجم یا جنگ نرم" نام برده اند که حساسیت و اهمیت شناخت همه جانبه ی جهانی شدن شهرها به ویژه کلان شهرها را گوشزد می کند. در این میان، کلان شهر مشهد به دلیل موقعیت و اهمیت ملی و بین المللی خاص خود و جذب سالیانه ی بیش از 20 میلیون نفر زائر و گردشگر، حساسیت خاصی دارد که موردتوجه این تحقیق قرار گرفته است. هدف این تحقیق که داده و اطلاعات موردنیاز به صورت کتابخانه ای و اسنادی و بررسی های میدانی فراهم شده است؛ ارزیابی و تحلیل مؤلفه های جهانی شدن در کلان شهر مشهد بوده که در دو بخش پیگیری شده است: یکی شناخت و اولویت بندی تأثیرات مشاهده شده؛ و دیگری، شناخت ساختار ارتباطی مؤلفه های منتخب در جهانی شدن کلان شهر مشهد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که دغدغه و نگرانی اصلی شهروندان مشهدی در فرآیند جهانی شدن این کلان شهر، در حوزه ی فرهنگی است، چراکه به نظر اکثریت آن ها این مؤلفه می تواند با تحریک و جهت دادن به افکار و ایده آل ها و ارزش های جوانان و جایگزینی ارزش های فرهنگی بیگانه با ارزش های تاریخی، فرهنگی، مذهبی و بومی و در یک کلام هویت آن ها را سرکوب کند. در مورد ساختار ارتباطی مؤلفه های منتخب نیز با بهره گیری از مدل معادلات ساختاری و... معلوم شد که میان سه مؤلفه ی "اقتصادی"، "اجتماعی" و "فرهنگی" روابط ساختاری معنی داری برای توضیح و تبیین جهانی شدن کلان شهر مشهد وجود دارد؛ بنابراین می توان از طریق هر سه مؤلفه ی مورد بحث، جهانی شدن کلان شهر مشهد را بررسی کرد.

تأمین دسترسی راحت و مناسب شهروندان به انواع خدمات شهری از اهداف مهم برنامه ریزی شهری است. شهرها با هر نقش و وظیفه ای که داشته باشند، نمیتوانند دور از فعالیت های تجاری و بازرگانی قرار گیرند، چرا که حیات اجتماعی انسانها و رفع نیازهایشان، وجود چنین فعالیت هایی را ایجاب می کند. بازارهای روز، نمونه بارزی از این فعالیت های تجاری هستند که از زمان های گذشته نیز وجود داشتند. شهر خرم آباد از جمله شهرهایی است که به دلیل ساختار و بافت قدیمی خود، فاقد بازارهای روزی است که به صورت علمی مکان گزینی شده باشند. هدف از مکان یابی بازارهای روز در این پژوهش: حصول توسعه پایدار اقتصادی، ارتقاء کیفیت خدمات رسانی به شهروندان، ایجاد فرصت های اشتغال، کسب درآمد و... است. معیارهای مورد استفاده در این پژوهش عبات اند از: ارزش نسبی زمین، مساحت، دسترسی، مرکزیت، تراکم جمعیت، شکل زمین، پتانسیل پارکینگ. پس از تهیه لایه های وکتوری و رستری معیارهای فوق،میزانتاثیریا نسبت اهمیت هر یک از این لایه ها به عنوان عوامل مؤثر در مکان یابی بازارهای روز مشخص شده،که در این تحقیق به منظور تعیین نسبت اهمیت و وزن های استاندارد لایه های اطلاعاتی از تحلیل های مکانی در نرم افزار Arc GIS استفاده شده است. پس از اولویت بندی لایه های اطلاعاتی استفاده شده و در نهایت با استفاده ازGIS وزن های استاندارد لایه های مورد استفاده برای مکان یابی استخراج شد. پس از تعیین وزن های استاندارد، نسبت به همپوشانی وزن دار لایه های اطلاعاتی براساس میزان اهمیت آنها اقدام شد و لایه های اطلاعاتی براساس وزنشان تلفیق شده ودر آخر نقشه نهایی مکان یابی بازارهای روز، به دست آمد. نتایج نشان می دهد که با توجه به نقشه کاربریهای موجود، بازارهای موجود و بازارهای مکان یابی شده، بازارهای روز موجود در شهر خرم آباد توزیع فضایی مناسبی نداشته و به استانداردها و پارامترهای لازم برای مکان یابی این بازارها توجه نشده است.

امروزه سرمایه اجتماعی یکی از عوامل اصلی در توسعه پایدار کشورها می باشد و بُعد اجتماعی توسعه پایدار در مناطق مختلف بدون توجه به مشارکت و سرمایه اجتماعی آن محدوده امکان پذیر نمی باشد. هدف از پژوهش حاضر سنجش نقش سرمایه اجتماعی در توسعه پایدار محلی منطقه پارس جنوبی است. که پارامترهای نظیر گروه ها و شبکه ها، اعتماد، فعالیت های گروهی، اطلاعات/ارتباطات و همگونی/همبستگی اجتماعی با مطالعات کتابخانه ای، بازدیدهای میدانی و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی در سکونتگاه های روستایی (4 روستا) و شهری (شهر عسلویه و نخل تقی) مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل با در نظر گرفتن رابطه مستقیم بین توسعه پایدار و سرمایه اجتماعی نشان می دهد که، سطح سرمایه اجتماعی و مشارکت در سکونتگاه های روستایی نسبت به سکونتگاه های شهری به عنوان عامل بومی و محلی در روند توسعه منطقه پارس جنوبی بیشتر بوده است، که این قضیه در پشیبرد اهداف و روند کاری توسعه پایدار منطقه بیشتر مؤثر می باشد.  

CDS به عنوان فرآیند تهیه چشم انداز بلند مدت یک شهر که بر اساس آن برنامه کوتاه مدت تهیه می شود؛ با تمرکز بر روی تقویت رقابت جوئی اقتصادی و کاهش فقر و جنبه های مختلف زیست محیطی شهر، ساختارهای فضائی شهری، ساختارهای زیربنائی، جنبه های فرهنگی و اجتماعی و... می تواند بهترین گزینه در جهت رسیدن به توسعه پایدار شهری باشد؛ چرا که ( CDS) فهم مسائل و مشکلات حال و آینده را آسانتر کرده و می تواند راه مدیریت شهری را از طریق بازنگری در ساختار اقتصادی شهر تغییر دهد. مقاله  حاضر با روش کمی- تحلیلی و مطالعات کتابخانه ای و بازدیدهای میدانی با هدف مقایسه پایداری توسعه در نظر گرفته شده شهر زابل در طرح جامع با استراتژی- راهبرد توسعه شهری ( CDS) تدوین گردیده است. یافته های پژوهش نشان داد: با توجه به ضعف ها و نقایص الگوی طرح جامع، از جمله عدم تحقق کاربری های گوناگون شهر زابل بر اساس طرح جامع آن، به کارگیری طرح راهبرد توسعه شهری ( CDS ) برای این شهر ضروری می باشد.

بر اساس نظر سازمان جهانی توریسم، صنعت گردشگری یکی از مهمترین فعالیت های اقتصادی است. رقابت پذیری نقش مهمی در توسعه صنعت گردشگری دارد، رضایت گردشگران و جذابیت محیطی  عوامل تعیین کننده توسعه صنعت گردشگری می باشد. هدف تحقیق حاضر آن است که جذابیت و رقابت پذیری پارک گردشگری کوهسنگی مشهد را با استفاده از  مدل"جذابیت ورقابت پذیری مکان گردشگری"  (TDCA) مورد بررسی قرار دهد. ناحیه مورد مطالعه تحقیق، پارک گردشگری کوهسنگی مشهد می باشد. این پارک دارای میراث تاریخی و فرهنگی بسیاری است که در آن جا تسهیلات فراغتی زیادی ایجاد شده است. داده های مورد نیاز از طریق پرسشنامه بر اساس مدل  مزبور جمع آوری شده است. 241نفر از گردشگران در شهریور ماه 1389 به عنوان جامعه نمونه تحقیق به طور تصادفی انتخاب شده اند. اعتبار داده ها بر اساس ضریب آلفای کرونباخ  (0.88) مورد تأیید قرار گرفته است. داده های جمع آوری شده  بر اساس مدل مزبور و با استفاده از رگسیون خطی تجزیه و تحلیل شد. نتیجه نشان داد که منطقه از نظر جذابیت به نسبت مناسب، ولی توان  رقابت پذیری مطلوبی ندارد که بیانگر بی توجهی به این مسأله در برنامه ریزی گردشگری ناحیه  است. واضح است که با توجه به موقعیت شهری و مسکونی منطقه، متولیان امور جهت گسترش تسهیلات و خدمات جذاب با محدودیت هایی روبرو هستند. از اینرو در حال حاضر ، ضمن حفظ جذابیت موجود، استفاده از  عوامل مشوق گسترش توان رقابت پذیری ناحیه  نیاز اساسی توسعه صنعت گردشگری ناحیه است.